XIX stulecie nazwano wiekiem pary i elektryczności. Jego początek to łuczywo i świece, konne dyliżanse i żaglowce, gołębie pocztowe i konni posłańcy. Kilkadziesiąt lat później ludzkość znała już żarówkę, linie kolejowe, parowce, profesjonalne elektrownie, silniki trójfazowe, fotografię, kino, telegraf i telefon. Znała i powszechnie stosowała. Maszyna parowa, urządzenia elektryczne i inne wynalazki odmieniły życie milionów ludzi na całym świecie.

Pierwsza połowa XIX wieku to czas pary i maszyny parowej, której historia sięga jeszcze początków poprzedniego stulecia. Pierwsze doświadczenie obrazujące wielkie możliwości i energię pary wodnej wykonał francuski matematyk Florence Rivault. Ten szambelan Henryka IV i nauczyciel Ludwika XIII w 1605 roku napełnił wodą wydrążoną w środku, grubościenną metalową kulę. Następnie zamknął ją szczelnie i umieścił w ognisku. W wyniku nagrzania woda zamieniła się w parę o ogromnym ciśnieniu i rozsadziła kulę.

Pierwszą maszynę parową zbudował angielski kowal i wynalazca Thomas Newcomen już w 1705 roku, ale dopiero w początkach XIX wieku zaczęła ona odgrywać znaczną rolę w przemyśle, kiedy w istotny sposób ulepszył ją szkocki inżynier James Watt. Stało się to w roku 1763. (...)

Rewolucja przemysłowa

Silniki parowe znalazły zastosowanie w parowozach, na statkach oraz stosowane były do celów przemysłowych, gdy potrzebowano jednocześnie pary grzewczej. Okres ich tworzenia odegrał olbrzymią rolę w szerzeniu postępu prawie we wszystkich dziedzinach techniki. Komunikację zrewolucjonizowała stworzona w 1814 roku przez George’a Stephensona lokomotywa o nazwie „Rakieta” („Rocket”). Już w roku 1830, na trasie Liverpool – Manchester, rozpoczął się regularny przewóz pasażerów.

Elektryczność jako zjawisko fizyczne istniała już od zarania materii. Podstawowe budulce naszego świata zawierają w sobie naładowane cząsteczki elementarne obdarzone ładunkiem elektrycznym. Zjawisko elektryczności statycznej znane było już starożytnym Grekom 600 lat przed naszą erą. Nowsze badania eksperymentalne nad tym zjawiskiem przeprowadzono w XVII i XVIII stuleciu. Nagromadzenie dużej ilości ładunku elektrycznego manifestuje się zwykle wyładowaniem – gwałtownym i krótkotrwałym przepływem ładunku w postaci prądu o wysokim napięciu.

Generowanie prądu elektrycznego w sposób ciągły było nierealne aż do początku XIX wieku. W 1800 roku włoski fizyk Alessandro Volta napisał do przewodniczącego Towarzystwa Królewskiego w Londynie Josepha Banksa list, w którym objaśnił konstrukcję urządzenia zdolnego do wytwarzania elektryczności w sposób ciągły. Był to tak zwany „stos Volty” lub inaczej ogniwo chemiczne złożone z ułożonych na przemian cynkowych i srebrnych płytek oddzielonych warstwami papieru nasączonego zasoloną wodą.

Naukowcy szybko zrozumieli, jak potężne narzędzie uzyskali dzięki temu odkryciu. Angielski chemik i fizyk Humphry Davy rozwinął konstrukcję „stosu Volty” (nazwanego później baterią), dzięki czemu w ciągu ośmiu lat zdołał metodami elektrolitycznymi wyodrębnić nowe pierwiastki: sód, potas, magnez, wapń, stront oraz bar. Obecnie trudno wyobrazić sobie życie bez elektryczności, która jest powszechnie stosowanym nośnikiem energii. Stosujemy ją wszędzie: od najprostszych urządzeń, takich jak żelazko i lampa, przez telewizor i komputer aż po silniki stosowane w ekologicznych samochodach.

Wielu literatów i filozofów zwykło nazywać drugą połowę wieku XIX mianem belle époque – pięknej epoki. Życie nabrało wówczas szczególnego smaku – smaku nowości, nęcących reklam, różnorodnych towarów pachnących egzotyką krajów kolonialnych… Ostatni niemiecki cesarz i król Prus – Wilhelm II Hohenzollern określał z kolei wspomniane stulecie mianem „wspaniałych czasów”. Nazywane tak czy inaczej było w każdym razie okresem, w którym ludzki geniusz sięgnął szczytu. Był tak doskonały jak nigdy wcześniej. Był tak wszechstronny, iż objął wszystkie dziedziny życia. Był tak dociekliwy, że poszukiwał odpowiedzi na wszelkie zadawane pytania.

Wynalazca wszech czasów

Niewykluczone, że świat mógłby się zmienić jeszcze bardziej, gdyby zrealizowano wówczas wszystkie pomysły trochę już zapomnianego geniusza – Nikoli Tesli. Często mówi się o nim właśnie jako o „zapomnianym wizjonerze”, bez którego współczesność nie byłaby taka, jaką jest. Wielu widzi w nim największego wynalazcę wszech czasów. Są też i tacy, którzy twierdzą, że był kosmitą. Kimkolwiek był, jedno jest pewne: bez Nikoli Tesli świat wyglądałby dziś zupełnie inaczej. Większość ludzi nawet nie zdaje sobie sprawy, jak wielki był jego wpływ na kształt dzisiejszej elektronicznej cywilizacji.

Pokoje numer 3327 i 3328 w hotelu New Yorker na Manhattanie przychodzą dziś oglądać ludzie, których można podzielić na trzy kategorie. Pierwsza to inżynierowie, elektrycy i entuzjaści technologii. Drugą stanowią fani UFO, podróży w czasie, hodowcy gołębi, telepaci oraz wyznawcy New Age. Trzecia to Serbowie i Chorwaci. Co sprawia, że dwa przeciętne pokoje są dla nich tak elektryzujące? Prawda jest taka, że przyciąga ich nie miejsce, ale – dotyczy to zwłaszcza drugiej grupy – duch osoby, która tu mieszkała. Goście chcą oddać hołd człowiekowi wyprzedzającemu swoje czasy. Dziwakowi, samotnikowi, geniuszowi – Nikoli Tesli.

Przez niektórych uważany był (i właściwie nadal jest) za ekscentryka i wariata. Przez wielu innych zaś za człowieka, który wyprzedził stulecie. Mroczny wizjoner, geniusz i szaleniec. Właśnie ta wybuchowa mieszanka stworzyła nieprzemijający do dzisiaj mit Tesli. Przysłużył się do rozwoju wielu kluczowych nowoczesnych dziedzin nauki i techniki. Choć większość z jego pomysłów nigdy nie doczekała się realizacji, położył podwaliny pod przyszłość, dla której – jak sam twierdził – tworzy.

Autor wielu patentów

Dość powszechnie mówi się, że to on wynalazł XX wiek. Trudno się z tym nie zgodzić, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że był autorem 112 patentów, z których najsławniejsze to: silnik elektryczny, prądnica prądu zmiennego, autotransformator, dynamo rowerowe, elektrownia wodna, bateria słoneczna, transformator Tesli – czyli rezonansowa cewka wysokonapięciowa i świetlówka. Stworzył podstawy teoretyczne konstrukcji radia i choć sam wynalazek „gadającej skrzynki” przypisuje się komu innemu, dopiero zastosowanie jego teorii umożliwiło rzeczywisty rozwój radiofonii i telewizji na świecie. Nikola Tesla był też między innymi twórcą pierwszych urządzeń zdalnie sterowanych drogą radiową. Oprócz przyczynienia się do rozkwitu elektrotechniki i nauki o elektromagnetyzmie wniósł znaczący wkład w rozwój takich dziedzin jak radiotechnika, robotyka, informatyka czy fizyka cząstek.

I choć pierwszeństwo wykonania niektórych wynalazków przyznano innym, co w zbiorowej świadomości zostało już mocno utrwalone, to późniejsze badania właśnie Tesli oddały hołd, uznając jego prymat w tych dziedzinach.

Współcześnie wykorzystuje się zaledwie około trzydzieści spośród jego wynalazków. Wciąż czekają na zastosowanie urządzenia oparte na interferencji fal: „haubica Tesli”, „tarcza Tesli”, silnik z turbiną talerzową, czy odbiornik bezpłatnej energii. Zagadką pozostaje teoria pola torsyjnego, za pomocą, której można ponoć udowodnić między innymi istnienie prędkości szybszych od światła.

Przede wszystkim jednak po Tesli i jego doświadczeniach pozostały do dzisiaj niewyjaśnione tajemnice. Największą zagadkę stanowią najbardziej wybiegające w przyszłość wynalazki genialnego naukowca: broń energetyczna, kontrola nad pogodą oraz jego największy sen – bezprzewodowa transmisja prądu. Fakt otoczenia tych wynalazków tajemnicą postrzegany jest jako próba ukrycia przed opinią publiczną odkryć mających znaczenie militarne… Panuje też powszechne przekonanie, że robi się wszystko, aby Nikola Tesla ciągle pozostawał jednym z „wielkich nieznanych”.

Geniusz prywatnie

Jego życie przypomina losy wielu innych wybitnych jednostek, w których radość zwycięstwa przeplatała się z goryczą niepowodzeń. U schyłku życia uchodził za „szaleńca” wygłaszającego niezrozumiałe lub niewiarygodne stwierdzenia o przyszłości nauki. Niektóre z jego wynalazków i odkryć próbowano wykorzystać do poparcia różnych teorii pseudonaukowych, a nawet okultystycznych.

Tesla już od wczesnego dzieciństwa podróżował w czasie i przestrzeni. Za sprawą tej niezwykłej przypadłości śnił na jawie – odwiedzając fantastyczne miasta oraz kraje. W wydanym przez czasopismo „Electrical Experimenter” w 1919 roku autobiograficznym cyklu wspomnień „My Inventions” pisał: „Żyłem tam, spotykałem ludzi, nawiązywałem przyjaźnie oraz znajomości i, co wydać się może niewiarygodne, były mi one równie drogie, jak te z normalnego życia”.

Ze wspomnianych „podróży” przywoził niezliczone projekty, które opracowywał w najdrobniejszych wręcz detalach we własnej wyobraźni i których zwykle nie przenosił na papier, ponieważ nie cierpiał rysować, a jeśli już musiał, kreślił schematy małe jak znaczki pocztowe. „Nadawanie realnego kształtu surowej idei, jak to się zwykle czyni, nie jest, jak utrzymuję, niczym więcej niż stratą energii, pieniędzy i czasu” – twierdził. Za tę rzadko spotykaną umiejętność Tesla – swoją drogą cierpiący na liczne nerwice natręctw – płacił bardzo wysoką cenę. Wyostrzone do możliwości granic zmysły były źródłem udręki: dźwięk dorożki wprawiał jego ciało w drżenie, gwizdek przejeżdżającej w oddali lokomotywy sprawiał fizyczny ból, a mrugające światło miażdżyło czaszkę.

Większość historii mówiących o jego ekscentrycznym zachowaniu miała w sobie ziarno prawdy. Delikatny i dobrze wychowany Tesla nigdy się nie ożenił, nie utrzymywał nawet bliskich stosunków z kobietami, w zasadzie nie miał domu, a całe życie spędzał w pokojach hotelowych. W ekskluzywnym Waldorf-Astoria kelnerzy wraz ze sztućcami musieli mu zawsze przynosić osiemnaście serwetek. Właśnie dokładnie tyle potrzebował, aby wyczyścić i tak lśniące czystością widelce oraz noże. W hotelach unikał pokoi i pięter, których numery nie dzieliły się przez trzy. Dźwięk wydawany przez lądującą na stole muchę ranił jego uszy. „Hałas” wywoływany przez trzeszczenie łóżka tak bardzo mu przeszkadzał, że wyposażył ten prosty i pożyteczny sprzęt w amortyzatory. „Jestem wyjątkowo wrażliwym i dokładnym instrumentem odbierającym sygnały, innymi słowy medium – twierdził. – Jednak taka cecha mózgu łączy się z wielkim niebezpieczeństwem dla życia”.  Powszechnie wiadomym było, że obsesyjnie obawia się zarazków i dlatego nie podaje ręki przy powitaniu. Ta fobia najwyraźniej nie dotyczyła jednak ptaków. W Bryant Park, obok nowojorskiej biblioteki publicznej, każdego dnia można było spotkać jego chudą postać w meloniku karmiącą gołębie okruszkami chleba. Ptaki siadały uczonemu na głowie i ramionach. Upodobanie do karmienia ptaków narastało wraz z wiekiem, a opieka nad nimi przyjmowała formę wręcz obsesyjną.

Przez wielu uważany był za karykaturę – wzorzec szalonego naukowca i opętanego geniusza. Jego styl, miłość do spektakli oraz wielkie idee pozwoliły światu widzieć w nim romantycznego wizjonera – bardziej naukowego wieszcza aniżeli praktycznego dwudziestowiecznego wynalazcę. Niezależnie o tego, czy jego pomysły nadawały się do realizacji, czy nie, z pewnością przerastały ówczesne możliwości. Nasz dzisiejszy świat nie jest z kolei aż tak bardzo oddalony od tego, w którym żył Tesla. To jedynie sto lat, które w przypadku innego kursu historii mogłoby przynieść realne owoce jego geniuszu. Jak na razie jednak w ogólnym ujęciu pozostaje on męczennikiem nauki i świętym patronem elektryczności.

Dlaczego rząd USA utajnił archiwum Tesli?

Nikola Tesla do dzisiaj jest idolem zwolenników różnorodnych teorii spiskowych, którzy uważają, iż wiele jego wynalazków jest dotąd skrzętnie ukrywanych przez amerykański rząd. Stały się one bowiem kiedyś śmiertelnym zagrożeniem dla korporacji czerpiących zyski ze sprzedaży prądu. Jego zuchwałe zapowiedzi darmowej energii dla każdego wprawiły podobno w panikę ludzi z Wall Street. Kiedy był u szczytu swoich możliwości twórczych, nagle wszyscy sponsorzy, którzy zarobili krocie na jego wynalazkach, wycofali się z finansowania eksperymentów. Za pomocą rozmaitych intryg usiłowali zepchnąć go na margines świata nauki.

Nazwisko Tesli niektórzy też wiążą z głośnym „eksperymentem filadelfijskim” przeprowadzonym podobno 23 października 1943 roku na amerykańskim okręcie wojennym „USS Eldridge” stacjonującym w Bazie Sił Morskich USA w porcie Filadelfia i zakończonym tragedią. Według spekulacji eksperyment miał dowieść istnienia i zbadać właściwości jednobiegunowego pola magnetycznego. Teorię pod nazwą Jednolita teoria pola, stanowiącą podstawę eksperymentu, opracował Albert Einstein w latach 1925–1927. Jedną z cennych z punktu widzenia wojska właściwości takiego nieznanego współczesnej fizyce pola, byłoby odchylanie promieni światła nawet o kilka procent, co z kolei miałoby umożliwić ukrycie obiektu znajdującego się w obszarze jego działania. Skutki eksperymentu z biegiem czasu obrosły legendą. Podobno okręt otoczony został szarą mgłą, a następnie stał się całkowicie niewidoczny, czemu towarzyszył oślepiający błysk światła i… teleportacja. Podobno odnalazł się kilkaset kilometrów dalej. Znaczna część załogi rzekomo poniosła śmierć, zaginęła lub zapadła na choroby umysłowe…

Baczna uwaga, jaką Tesli poświęcało FBI, też dawała wiele do myślenia. Spora część dotyczących genialnego wynalazcy dokumentów została odtajniona dopiero przed kilkoma laty na mocy Ustawy o swobodnym dostępie do informacji (Freedom of Information Act). Raporty te poświadczają między innymi fakt, że agenci Federalnego Biura Śledczego chodzili za nim krok w krok. Niektórzy sugerują, że ich głównym zadaniem było zbieranie wyrzucanych przez niego serwetek, na których notował różne rzeczy.

Projekty wielu niezrealizowanych wynalazków zniknęły z pokoju hotelowego uczonego już kilka godzin po jego śmierci, zabrane stamtąd przez rządowych agentów. Rząd amerykański nadał im klauzulę ścisłej tajności. Jeszcze w roku 1980 Margaret Cheney podczas zbierania materiałów do biografii wynalazcy prosiła liczne agendy rządowe – powołując się na wspomnianą wyżej Ustawę o swobodnym dostępie do informacji – o dostęp do jego archiwum. Początkowo rząd uporczywie zaprzeczał, że posiada papiery należące do Tesli, później Departament Obrony przyznał, iż je ma, lecz odmówił autorce wglądu do nich, zasłaniając się względami bezpieczeństwa narodowego.

Dlaczego? Komu zależy na tym, by prawie 70 lat po śmierci bohatera tej opowieści pozostawał on wciąż jednym z „wielkich nieznanych”? Co takiego odkrył Nikola Tesla, że skazano go na niemal całkowite zapomnienie?

Umarł w samotności i zapomnieniu, twierdząc, że jako jedyny na całym świecie poznał naturę elektryczności. Eleanor Roosevelt przesłała rodzinie zmarłego wyrazy szczerego współczucia. Trzej laureaci Nobla w dziedzinie fizyki – Millikan, Compton i Franck – oświadczyli wspólnie, że Tesla był „jednym z największych umysłów, jakie znał świat, człowiekiem, który utorował drogę wielu ważnym technicznym zdobyczom naszych czasów”.

Na pogrzebie wynalazcy (który zmarł 7 stycznia 1943 r. – przyp. red.) burmistrz Nowego Jorku Fiorello La Guardia powiedział: „Zmarł Nikola Tesla. Zmarł w biedzie, ale był jednym z najważniejszych ludzi, którzy kiedykolwiek żyli. To, co stworzył, jest wielkie, a wraz z upływem czasu stanie się jeszcze większe”.

XIX stulecie nazwano wiekiem pary i elektryczności. Jego początek to łuczywo i świece, konne dyliżanse i żaglowce, gołębie pocztowe i konni posłańcy. Kilkadziesiąt lat później ludzkość znała już żarówkę, linie kolejowe, parowce, profesjonalne elektrownie, silniki trójfazowe, fotografię, kino, telegraf i telefon. Znała i powszechnie stosowała. Maszyna parowa, urządzenia elektryczne i inne wynalazki odmieniły życie milionów ludzi na całym świecie.

Pierwsza połowa XIX wieku to czas pary i maszyny parowej, której historia sięga jeszcze początków poprzedniego stulecia. Pierwsze doświadczenie obrazujące wielkie możliwości i energię pary wodnej wykonał francuski matematyk Florence Rivault. Ten szambelan Henryka IV i nauczyciel Ludwika XIII w 1605 roku napełnił wodą wydrążoną w środku, grubościenną metalową kulę. Następnie zamknął ją szczelnie i umieścił w ognisku. W wyniku nagrzania woda zamieniła się w parę o ogromnym ciśnieniu i rozsadziła kulę.

Pierwszą maszynę parową zbudował angielski kowal i wynalazca Thomas Newcomen już w 1705 roku, ale dopiero w początkach XIX wieku zaczęła ona odgrywać znaczną rolę w przemyśle, kiedy w istotny sposób ulepszył ją szkocki inżynier James Watt. Stało się to w roku 1763. (...)

Rewolucja przemysłowa

Silniki parowe znalazły zastosowanie w parowozach, na statkach oraz stosowane były do celów przemysłowych, gdy potrzebowano jednocześnie pary grzewczej. Okres ich tworzenia odegrał olbrzymią rolę w szerzeniu postępu prawie we wszystkich dziedzinach techniki. Komunikację zrewolucjonizowała stworzona w 1814 roku przez George’a Stephensona lokomotywa o nazwie „Rakieta” („Rocket”). Już w roku 1830, na trasie Liverpool – Manchester, rozpoczął się regularny przewóz pasażerów.

Elektryczność jako zjawisko fizyczne istniała już od zarania materii. Podstawowe budulce naszego świata zawierają w sobie naładowane cząsteczki elementarne obdarzone ładunkiem elektrycznym. Zjawisko elektryczności statycznej znane było już starożytnym Grekom 600 lat przed naszą erą. Nowsze badania eksperymentalne nad tym zjawiskiem przeprowadzono w XVII i XVIII stuleciu. Nagromadzenie dużej ilości ładunku elektrycznego manifestuje się zwykle wyładowaniem – gwałtownym i krótkotrwałym przepływem ładunku w postaci prądu o wysokim napięciu.

Generowanie prądu elektrycznego w sposób ciągły było nierealne aż do początku XIX wieku. W 1800 roku włoski fizyk Alessandro Volta napisał do przewodniczącego Towarzystwa Królewskiego w Londynie Josepha Banksa list, w którym objaśnił konstrukcję urządzenia zdolnego do wytwarzania elektryczności w sposób ciągły. Był to tak zwany „stos Volty” lub inaczej ogniwo chemiczne złożone z ułożonych na przemian cynkowych i srebrnych płytek oddzielonych warstwami papieru nasączonego zasoloną wodą.

Naukowcy szybko zrozumieli, jak potężne narzędzie uzyskali dzięki temu odkryciu. Angielski chemik i fizyk Humphry Davy rozwinął konstrukcję „stosu Volty” (nazwanego później baterią), dzięki czemu w ciągu ośmiu lat zdołał metodami elektrolitycznymi wyodrębnić nowe pierwiastki: sód, potas, magnez, wapń, stront oraz bar. Obecnie trudno wyobrazić sobie życie bez elektryczności, która jest powszechnie stosowanym nośnikiem energii. Stosujemy ją wszędzie: od najprostszych urządzeń, takich jak żelazko i lampa, przez telewizor i komputer aż po silniki stosowane w ekologicznych samochodach.

Wielu literatów i filozofów zwykło nazywać drugą połowę wieku XIX mianem belle époque – pięknej epoki. Życie nabrało wówczas szczególnego smaku – smaku nowości, nęcących reklam, różnorodnych towarów pachnących egzotyką krajów kolonialnych… Ostatni niemiecki cesarz i król Prus – Wilhelm II Hohenzollern określał z kolei wspomniane stulecie mianem „wspaniałych czasów”. Nazywane tak czy inaczej było w każdym razie okresem, w którym ludzki geniusz sięgnął szczytu. Był tak doskonały jak nigdy wcześniej. Był tak wszechstronny, iż objął wszystkie dziedziny życia. Był tak dociekliwy, że poszukiwał odpowiedzi na wszelkie zadawane pytania.

Wynalazca wszech czasów

Niewykluczone, że świat mógłby się zmienić jeszcze bardziej, gdyby zrealizowano wówczas wszystkie pomysły trochę już zapomnianego geniusza – Nikoli Tesli. Często mówi się o nim właśnie jako o „zapomnianym wizjonerze”, bez którego współczesność nie byłaby taka, jaką jest. Wielu widzi w nim największego wynalazcę wszech czasów. Są też i tacy, którzy twierdzą, że był kosmitą. Kimkolwiek był, jedno jest pewne: bez Nikoli Tesli świat wyglądałby dziś zupełnie inaczej. Większość ludzi nawet nie zdaje sobie sprawy, jak wielki był jego wpływ na kształt dzisiejszej elektronicznej cywilizacji.

Pokoje numer 3327 i 3328 w hotelu New Yorker na Manhattanie przychodzą dziś oglądać ludzie, których można podzielić na trzy kategorie. Pierwsza to inżynierowie, elektrycy i entuzjaści technologii. Drugą stanowią fani UFO, podróży w czasie, hodowcy gołębi, telepaci oraz wyznawcy New Age. Trzecia to Serbowie i Chorwaci. Co sprawia, że dwa przeciętne pokoje są dla nich tak elektryzujące? Prawda jest taka, że przyciąga ich nie miejsce, ale – dotyczy to zwłaszcza drugiej grupy – duch osoby, która tu mieszkała. Goście chcą oddać hołd człowiekowi wyprzedzającemu swoje czasy. Dziwakowi, samotnikowi, geniuszowi – Nikoli Tesli.

Przez niektórych uważany był (i właściwie nadal jest) za ekscentryka i wariata. Przez wielu innych zaś za człowieka, który wyprzedził stulecie. Mroczny wizjoner, geniusz i szaleniec. Właśnie ta wybuchowa mieszanka stworzyła nieprzemijający do dzisiaj mit Tesli. Przysłużył się do rozwoju wielu kluczowych nowoczesnych dziedzin nauki i techniki. Choć większość z jego pomysłów nigdy nie doczekała się realizacji, położył podwaliny pod przyszłość, dla której – jak sam twierdził – tworzy.

Autor wielu patentów

Dość powszechnie mówi się, że to on wynalazł XX wiek. Trudno się z tym nie zgodzić, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że był autorem 112 patentów, z których najsławniejsze to: silnik elektryczny, prądnica prądu zmiennego, autotransformator, dynamo rowerowe, elektrownia wodna, bateria słoneczna, transformator Tesli – czyli rezonansowa cewka wysokonapięciowa i świetlówka. Stworzył podstawy teoretyczne konstrukcji radia i choć sam wynalazek „gadającej skrzynki” przypisuje się komu innemu, dopiero zastosowanie jego teorii umożliwiło rzeczywisty rozwój radiofonii i telewizji na świecie. Nikola Tesla był też między innymi twórcą pierwszych urządzeń zdalnie sterowanych drogą radiową. Oprócz przyczynienia się do rozkwitu elektrotechniki i nauki o elektromagnetyzmie wniósł znaczący wkład w rozwój takich dziedzin jak radiotechnika, robotyka, informatyka czy fizyka cząstek.

I choć pierwszeństwo wykonania niektórych wynalazków przyznano innym, co w zbiorowej świadomości zostało już mocno utrwalone, to późniejsze badania właśnie Tesli oddały hołd, uznając jego prymat w tych dziedzinach.

Współcześnie wykorzystuje się zaledwie około trzydzieści spośród jego wynalazków. Wciąż czekają na zastosowanie urządzenia oparte na interferencji fal: „haubica Tesli”, „tarcza Tesli”, silnik z turbiną talerzową, czy odbiornik bezpłatnej energii. Zagadką pozostaje teoria pola torsyjnego, za pomocą, której można ponoć udowodnić między innymi istnienie prędkości szybszych od światła.

Przede wszystkim jednak po Tesli i jego doświadczeniach pozostały do dzisiaj niewyjaśnione tajemnice. Największą zagadkę stanowią najbardziej wybiegające w przyszłość wynalazki genialnego naukowca: broń energetyczna, kontrola nad pogodą oraz jego największy sen – bezprzewodowa transmisja prądu. Fakt otoczenia tych wynalazków tajemnicą postrzegany jest jako próba ukrycia przed opinią publiczną odkryć mających znaczenie militarne… Panuje też powszechne przekonanie, że robi się wszystko, aby Nikola Tesla ciągle pozostawał jednym z „wielkich nieznanych”.

Geniusz prywatnie

Jego życie przypomina losy wielu innych wybitnych jednostek, w których radość zwycięstwa przeplatała się z goryczą niepowodzeń. U schyłku życia uchodził za „szaleńca” wygłaszającego niezrozumiałe lub niewiarygodne stwierdzenia o przyszłości nauki. Niektóre z jego wynalazków i odkryć próbowano wykorzystać do poparcia różnych teorii pseudonaukowych, a nawet okultystycznych.

Tesla już od wczesnego dzieciństwa podróżował w czasie i przestrzeni. Za sprawą tej niezwykłej przypadłości śnił na jawie – odwiedzając fantastyczne miasta oraz kraje. W wydanym przez czasopismo „Electrical Experimenter” w 1919 roku autobiograficznym cyklu wspomnień „My Inventions” pisał: „Żyłem tam, spotykałem ludzi, nawiązywałem przyjaźnie oraz znajomości i, co wydać się może niewiarygodne, były mi one równie drogie, jak te z normalnego życia”.

Ze wspomnianych „podróży” przywoził niezliczone projekty, które opracowywał w najdrobniejszych wręcz detalach we własnej wyobraźni i których zwykle nie przenosił na papier, ponieważ nie cierpiał rysować, a jeśli już musiał, kreślił schematy małe jak znaczki pocztowe. „Nadawanie realnego kształtu surowej idei, jak to się zwykle czyni, nie jest, jak utrzymuję, niczym więcej niż stratą energii, pieniędzy i czasu” – twierdził. Za tę rzadko spotykaną umiejętność Tesla – swoją drogą cierpiący na liczne nerwice natręctw – płacił bardzo wysoką cenę. Wyostrzone do możliwości granic zmysły były źródłem udręki: dźwięk dorożki wprawiał jego ciało w drżenie, gwizdek przejeżdżającej w oddali lokomotywy sprawiał fizyczny ból, a mrugające światło miażdżyło czaszkę.

Większość historii mówiących o jego ekscentrycznym zachowaniu miała w sobie ziarno prawdy. Delikatny i dobrze wychowany Tesla nigdy się nie ożenił, nie utrzymywał nawet bliskich stosunków z kobietami, w zasadzie nie miał domu, a całe życie spędzał w pokojach hotelowych. W ekskluzywnym Waldorf-Astoria kelnerzy wraz ze sztućcami musieli mu zawsze przynosić osiemnaście serwetek. Właśnie dokładnie tyle potrzebował, aby wyczyścić i tak lśniące czystością widelce oraz noże. W hotelach unikał pokoi i pięter, których numery nie dzieliły się przez trzy. Dźwięk wydawany przez lądującą na stole muchę ranił jego uszy. „Hałas” wywoływany przez trzeszczenie łóżka tak bardzo mu przeszkadzał, że wyposażył ten prosty i pożyteczny sprzęt w amortyzatory. „Jestem wyjątkowo wrażliwym i dokładnym instrumentem odbierającym sygnały, innymi słowy medium – twierdził. – Jednak taka cecha mózgu łączy się z wielkim niebezpieczeństwem dla życia”.  Powszechnie wiadomym było, że obsesyjnie obawia się zarazków i dlatego nie podaje ręki przy powitaniu. Ta fobia najwyraźniej nie dotyczyła jednak ptaków. W Bryant Park, obok nowojorskiej biblioteki publicznej, każdego dnia można było spotkać jego chudą postać w meloniku karmiącą gołębie okruszkami chleba. Ptaki siadały uczonemu na głowie i ramionach. Upodobanie do karmienia ptaków narastało wraz z wiekiem, a opieka nad nimi przyjmowała formę wręcz obsesyjną.

Przez wielu uważany był za karykaturę – wzorzec szalonego naukowca i opętanego geniusza. Jego styl, miłość do spektakli oraz wielkie idee pozwoliły światu widzieć w nim romantycznego wizjonera – bardziej naukowego wieszcza aniżeli praktycznego dwudziestowiecznego wynalazcę. Niezależnie o tego, czy jego pomysły nadawały się do realizacji, czy nie, z pewnością przerastały ówczesne możliwości. Nasz dzisiejszy świat nie jest z kolei aż tak bardzo oddalony od tego, w którym żył Tesla. To jedynie sto lat, które w przypadku innego kursu historii mogłoby przynieść realne owoce jego geniuszu. Jak na razie jednak w ogólnym ujęciu pozostaje on męczennikiem nauki i świętym patronem elektryczności.

Dlaczego rząd USA utajnił archiwum Tesli?

Nikola Tesla do dzisiaj jest idolem zwolenników różnorodnych teorii spiskowych, którzy uważają, iż wiele jego wynalazków jest dotąd skrzętnie ukrywanych przez amerykański rząd. Stały się one bowiem kiedyś śmiertelnym zagrożeniem dla korporacji czerpiących zyski ze sprzedaży prądu. Jego zuchwałe zapowiedzi darmowej energii dla każdego wprawiły podobno w panikę ludzi z Wall Street. Kiedy był u szczytu swoich możliwości twórczych, nagle wszyscy sponsorzy, którzy zarobili krocie na jego wynalazkach, wycofali się z finansowania eksperymentów. Za pomocą rozmaitych intryg usiłowali zepchnąć go na margines świata nauki.

Nazwisko Tesli niektórzy też wiążą z głośnym „eksperymentem filadelfijskim” przeprowadzonym podobno 23 października 1943 roku na amerykańskim okręcie wojennym „USS Eldridge” stacjonującym w Bazie Sił Morskich USA w porcie Filadelfia i zakończonym tragedią. Według spekulacji eksperyment miał dowieść istnienia i zbadać właściwości jednobiegunowego pola magnetycznego. Teorię pod nazwą Jednolita teoria pola, stanowiącą podstawę eksperymentu, opracował Albert Einstein w latach 1925–1927. Jedną z cennych z punktu widzenia wojska właściwości takiego nieznanego współczesnej fizyce pola, byłoby odchylanie promieni światła nawet o kilka procent, co z kolei miałoby umożliwić ukrycie obiektu znajdującego się w obszarze jego działania. Skutki eksperymentu z biegiem czasu obrosły legendą. Podobno okręt otoczony został szarą mgłą, a następnie stał się całkowicie niewidoczny, czemu towarzyszył oślepiający błysk światła i… teleportacja. Podobno odnalazł się kilkaset kilometrów dalej. Znaczna część załogi rzekomo poniosła śmierć, zaginęła lub zapadła na choroby umysłowe…

Baczna uwaga, jaką Tesli poświęcało FBI, też dawała wiele do myślenia. Spora część dotyczących genialnego wynalazcy dokumentów została odtajniona dopiero przed kilkoma laty na mocy Ustawy o swobodnym dostępie do informacji (Freedom of Information Act). Raporty te poświadczają między innymi fakt, że agenci Federalnego Biura Śledczego chodzili za nim krok w krok. Niektórzy sugerują, że ich głównym zadaniem było zbieranie wyrzucanych przez niego serwetek, na których notował różne rzeczy.

Projekty wielu niezrealizowanych wynalazków zniknęły z pokoju hotelowego uczonego już kilka godzin po jego śmierci, zabrane stamtąd przez rządowych agentów. Rząd amerykański nadał im klauzulę ścisłej tajności. Jeszcze w roku 1980 Margaret Cheney podczas zbierania materiałów do biografii wynalazcy prosiła liczne agendy rządowe – powołując się na wspomnianą wyżej Ustawę o swobodnym dostępie do informacji – o dostęp do jego archiwum. Początkowo rząd uporczywie zaprzeczał, że posiada papiery należące do Tesli, później Departament Obrony przyznał, iż je ma, lecz odmówił autorce wglądu do nich, zasłaniając się względami bezpieczeństwa narodowego.

Dlaczego? Komu zależy na tym, by prawie 70 lat po śmierci bohatera tej opowieści pozostawał on wciąż jednym z „wielkich nieznanych”? Co takiego odkrył Nikola Tesla, że skazano go na niemal całkowite zapomnienie?

Umarł w samotności i zapomnieniu, twierdząc, że jako jedyny na całym świecie poznał naturę elektryczności. Eleanor Roosevelt przesłała rodzinie zmarłego wyrazy szczerego współczucia. Trzej laureaci Nobla w dziedzinie fizyki – Millikan, Compton i Franck – oświadczyli wspólnie, że Tesla był „jednym z największych umysłów, jakie znał świat, człowiekiem, który utorował drogę wielu ważnym technicznym zdobyczom naszych czasów”.

Na pogrzebie wynalazcy (który zmarł 7 stycznia 1943 r. – przyp. red.) burmistrz Nowego Jorku Fiorello La Guardia powiedział: „Zmarł Nikola Tesla. Zmarł w biedzie, ale był jednym z najważniejszych ludzi, którzy kiedykolwiek żyli. To, co stworzył, jest wielkie, a wraz z upływem czasu stanie się jeszcze większe”.