Śmierć rozwiązuje wszystkie problemy. Nie ma człowieka – nie ma problemu” – ta dewiza przyświeca Stalinowi do końca życia. Jego wiara w skuteczność tej metody rozwiązywania problemów z ludźmi prowadziła do śmierci nie tylko wrogów politycznych, ale niemal wszystkich osób związanych z dyktatorem. W filmie nie padła jednoznaczna diagnoza dotycząca osobowości Stalina ani motywów jego  postępowania. Reżyser dokumentu skoncentrował się na suchym relacjonowaniu faktów, które jednak – ułożone według określonej kolejności i opatrzone rzeczowym opisem zdarzeń – stają się same  z siebie jednym wielki aktem oskarżenia. 

Narodziny diabła

Stalin, a właściwie Iosif Wissarionowicz Dżugaszwili urodził się 6 grudnia 1878 r. w Gruzji należącej do Imperium Rosyjskiego. Od trzech wieków rządzone ono było przez dynastię Romanowów. Gdy rodził się Józef, carem był Mikołaj II, uważany za słabego i ustępliwego. Nie był w stanie zapobiec pożodze, która nadciągała wraz z szerzącym się bolszewizmem. Stalin wypłynie na tej właśnie fali i sprawi, że świat Romanowów ostatecznie zniknie z powierzchni ziemi. Zanim to jednak nastąpi, musi najpierw wyrwać się z rodzinnego domu. Nie zaznał w nim ani odrobiny ciepła. 
Ojciec był wiecznie pijany i agresywny. Matka, choć nie piła, była równie surowa i despotyczna jak ojciec. Stalin nie od rzeczy przybrał swój przydomek – już jako dziecko zniósł tyle zła i upokorzeń, że nikt i nic nie mogło go złamać. Trudno powiedzieć, czy nieszczęśliwe dzieciństwo miało wpływ na to, jakim człowiekiem się stał Józef Wissarionowicz Dżugaszwili. Jedno jest jednak pewne – w przyszłości wobec innych, zarówno wrogów jak i swoich bliskich, będzie równie bezwzględny. Co gorsza, jego okrucieństwo wzmacniały kompleksy wynikające z nieuleczalnych defektów fizycznych: zrośniętych palców u stóp, twarzy poznaczonej bliznami po ospie (zmarli na nią dwaj jego bracia), krótszej jednej ręki oraz utykaniu na jedną nogę. Jedynym miejscem, gdzie z takimi wadami mógł zdobyć wykształcenie i w konsekwencji zarobić na życie, było seminarium duchowne. Matka wysyłała go tam, gdy miał 16 lat. Szybko dał się poznać jako utalentowany śpiewak i chłopiec o doskonałej pamięci. Ta ostatnia cecha będzie przekleństwem dla tych, którzy w jakikolwiek sposób mu kiedyś uchybili. 
To w seminarium traci wiarę w Boga. Zaczytuje się zakazanymi powieściami Zoli i Victora Hugo, za co zostaje z seminarium wyrzucony. Nazywa siebie „Koba”, w nawiązaniu do kaukaskiego banity walczącego z niesprawiedliwością społeczną. Wkrótce potem, w roku 1901, wstępuje do socjalistycznego ruchu robotniczego. Tak zaczyna się jego droga na szczyt komunistycznej władzy. Kierunkowskazem stają się dla niego dzieła Marksa i Engelsa, ulubieni myśliciele młodego Stalina. Taka działalność nie mogła ujść uwadze carskich służb – Stalin trafia do więzienia. W przyszłości warunki w nich panujące będą dla niego punktem odniesienia dla tworzenia własnych kazamatów. Jego zdaniem te, do których trafił jako młody rewolucjonista, były niczym „domy opieki”. Te, które sam zaprojektuje, bardziej przypominać będą fabryki śmierci wyposażone w najwymyślniejsze narzędzia tortur psychicznych i fizycznych. 

Spotkanie dwóch bestii

Reżyser dokumentu „Apokalipsa Stalina” sprawnie łączy wątek dotyczący dzieciństwa i młodości Stalina, z tym opisującym jego relacje z Hitlerem. W połowie pierwszego odcinka obaj dyktatorzy spotykają się, powodując światową hekatombę. Choć wątek Hitlera pojawia się już na początku dokumentu, to autor miniserialu bardzo inteligentnie stopniuje intensywność swego przekazu. Konstrukcja tych dwóch wątków (Stalina i Hitlera) przypomina pędzące na siebie fale tsunami, które w końcu muszą się zderzyć. I tak jest w istocie. Hitler rzuca swoje siły na Stalingrad, Stalin każe bronić miasta do ostatniej kropli krwi. Bezwzględnie tępi dezercję – każdego wycofującego się żołnierza każe rozstrzeliwać bez litości. Stalin nie toleruje nieposłuszeństwa. Nie toleruje też żadnej słabości. 

Bajka bez happy endu

Jakże podobny jest do niego Hitler. On także rozprawia się bezwzględnie z masą „podludzi”. Jego szalony umysł podpowiada mu wizję wszechpanującej III Rzeszy. Nie ma w niej miejsca dla Polaków, Żydów, Romów. Nie ma w niej miejsca także dla Rosjan. Wydaje się jednak, że Stalin pod względem okrucieństwa wobec swoich rodaków znacznie przerasta Hitlera. Dowodzi tego jego rozkaz wymordowania setek Ukraińców, którzy z ulgą witali wcześniej żołnierzy niemieckich. Trudno im się dziwić – Stalin zaledwie kilka lat wcześniej zagłodził na śmierć sześć milionów ludności ukraińskiej. Nadejście hitlerowskiej armii było dla wycieńczonych chłopów nadzieją na jakąkolwiek odmianę losu. Stalin nie potrafił im tej zdrady wybaczyć – kazał wszystkich powiesić na przydrożnych gałęziach, ku przestrodze. Film zawiera archiwalia pokazujące te drastyczne momenty. Lektor, beznamiętnym głosem, czyta historię stalinowskich zbrodni. 

Na szalach sprawiedliwości

Zarówno Stalin, jak i Hitler są miernymi strategami. Tak naprawdę wojnę prowadzą ich generałowie. Ze strony Stalina jest to Żukow, jedyny, który może dyktatorowi mówić prawdę. Inni dowódcy boją się przynosić złe wieści. A tych z frontu nie brakowało. Na przykład jak ta o zajęciu przez Niemców Kijowa 26 września 1941 r. Do niemieckiej niewoli trafia w tym czasie 600 tys. czerwonoarmistów. 
Na Ukrainie jedni popierają Sowietów, inni Niemców. Jednak ta pierwsza grupa szybko się kurczy, gdy niemieccy żołnierze otwierają sowieckie więzienia. Są one pełne rozkładających się trupów ofiar stalinizmu. Sto tysięcy mężczyzn znaleziono ze związanymi rękoma. Dowody strasznej śmierci i potwornego okrucieństwa. Niemcy jednak nie okazują się dużo lepsi. W Babim Jarze koło Kijowa dokonują masakry na 34 tysiącach ukraińskich Żydów. 

Sowiecki Wallenrod

Dokument „Apokalipsa Stalina” zmusza do postawienia paradoksalnej tezy: Stalin był gorszy od Hitlera, lecz zarazem Hitler był gorszy od Stalina. Paradoksalnie nie da się postawić jednego przed drugim. Obaj byli potworami. Rzecz w tym, że Stalin mordował w granicach swojego imperium, w dodatku – w czasie pokoju. Dla własnych politycznych celów prowadził krwawe czystki. Hitler – choć równie okrutny i morderczy, swoje działania wojenne skierował poza własne granice, prowadząc eksterminację innych narodów. Niewątpliwie – jeden bez drugiego nie miałby takich możliwości. Podpisując pakt Ribbentrop–Mołotow, nawzajem otwierali przed sobą możliwości działania. Stalin umożliwił Hitlerowi masowe zabijanie i zwycięski marsz przez Europę, Hitler zaś pomógł Stalinowi przejąć kontrolę nad Warszawą. Armia Czerwona, którą Stalin zatrzymał po drugiej stronie Wisły, biernie patrzyła na wykrwawiające się miasto w powstaniu, nie reagowała, gdy Hitler kazał zrównać stolicę Polski z ziemią, a ocalałych mieszkańców wysiedlić. Choć już wtedy nie byli sojusznikami, to – wydaje się – rozumieli wzajemne poczynania. 

Ci straszni socjaliści

Osobnym bolesnym wątkiem jest w tych relacjach Katyń. 5 marca 1940 r. zapadła ściśle tajna decyzja najwyższych władz państwowych i partyjnych ZSRR o likwidacji tysięcy jeńców wojennych – oficerów Wojska Polskiego. Odkryte w kwietniu 1943 r. masowe groby bardzo szybko dla Niemców i Rosjan stały się elementem makabrycznej gry politycznej. Joseph Goebbels zanotował w swoim dzienniku: „Sprawa Katynia przeradza się w gigantyczną polityczną aferę, która może mieć szerokie reperkusje. Wykorzystujemy ją wszelkimi możliwymi sposobami". 
To jednak osobny temat, który w „Apokalipsie Stalina” nie odgrywa pierwszoplanowej roli. Mimo to miniserial warto zobaczyć – wspaniale wykorzystane, bogate archiwa, chłodny komentarz lektorski i merytoryczne podejście do faktów pozwala spojrzeć na Stalina i Hitlera całościowo, jak na dwie strony jednego medalu. 

Spisek muszkieterów