Panie Rektorze, podobno w AGH mówi się, że uczelnia ta urodziła się po najdłuższej ciąży w przyrodzie – została poczęta 31 maja 1913 r. rozporządzeniem cesarza Franciszka Józefa, ale narodziła się dopiero 6 lat później w niepodległej Polsce, 8 kwietnia 1919 r., kiedy Rada Ministrów podjęła uchwałę o założeniu Akademii Górniczej w Krakowie. Z kolei data 1 maja 1919 r. wiąże się z pierwszymi nominacjami profesorskimi dokonanymi przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. Którą datę obchodzicie zatem na uczelni jako najważniejszą: 1 maja, 31 maja czy 8 kwietnia?
Zaskoczę pana, ponieważ mamy jeszcze inną datę, która jest dla nas chyba najważniejsza. To 20 października, kiedy Naczelnik Państwa Józef Piłsudski otworzył w auli Uniwersytetu Jagiellońskiego naszą uczelnię noszącą wówczas nazwę Akademii Górniczej. I chociaż pamiętamy o wszystkich wspomnianych przez pana datach, to właśnie tę październikową obchodzimy szczególnie uroczyście. A druga najważniejsza data, którą obchodzimy, to 31 maja – na upamiętnienie wspomnianego przez pana rozporządzenia wydanego w 1913 r. przez cesarza Franciszka Józefa. Należy pamiętać, że wtedy były już przygotowane programy studiów i sześciu profesorów zostało zatrudnionych na etatach. Kształcenie nie rozpoczęło się jednak z powodu wybuchu I wojny światowej. Pewien urzędnik miejski zapisał w notatce służbowej, że „otwarcie przesunięto do spokojnych czasów”. Te spokojne czasy nadeszły dopiero po wojnie i wtedy uczelnia rozpoczęła swoją aktywną działalność edukacyjną. W każdym razie na frontonie głównego budynku AGH jest umieszczony napis z datą „1913” – rokiem formalnego założenia uczelni. Jeden z moich poprzedników, też geolog, rektor Antoni Kleczkowski zawsze podkreślał, że Akademia Górnicza powstała formalnie właśnie w 1913 r. Natomiast w tym roku będziemy obchodzić stulecie rozpoczęcia aktywnej działalności uczelni już w niepodległej Polsce. Stąd właśnie w AGH mówimy, że w 1913 r. było poczęcie, a w 1919 r. narodziny. Druga wersja mówi z kolei, że AGH urodziła się w 1913 r., ale do szkoły poszła po sześciu latach, w 1919 r. Te dwie daty obchodzimy najbardziej uroczyście, choć ja uważam, że najważniejsza jest jednak ta październikowa. Stąd też w tym roku planujemy główne uroczystości upamiętniające stulecie tego wydarzenia. Spodziewamy się ponad dwóch i pół tysiąca gości, w tym głównie naszych absolwentów, ale także przedstawicieli najwyższych władz państwowych, rektorów, profesorów i gości z różnych szkół wyższych Polski i świata. 

Znamienne, że przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego Akademii Górniczej w 1912 i 1913 r. był profesor Jerzy Morozewicz, wybitny polski geolog o specjalności mineralogii i petrologii. Miał on wybitne osiągnięcia naukowe nad tworzeniem minerałów w sztucznych warunkach, w tym uzyskiwania stopów bazaltu. Był on też pierwszym dyrektorem Państwowego Instytutu Geologicznego, założonego w 1919 r. Stulecie powstania tej instytucji także obchodzimy w tym roku. 
Tak, z tej okazji planujemy nawet wspólną uroczystość, ponieważ w tym samym roku zaczęliśmy naszą stuletnią drogę edukacyjną. Można więc powiedzieć, że AGH i Instytut są rówieśnikami.

Wspominam o tym, ponieważ wśród 24 rektorów AGH, czterech, z panem włącznie, było profesorami geologii. Byli to: prof. Walery Goetel, rektor AGH w latach 1939–1951, prof. Roman Ney, rektor AGH w latach 1971–1974 i 1979–1981, prof. Antoni Kleczkowski, rektor w latach 1981–1987. 25 lat po zakończeniu rektorowania przez prof. Kleczkowskiego, od 2012 r., rektorem jest także geolog, czyli pan. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że historia AGH jest zbudowana na takim „rusztowaniu” geologów. Rodzi to pytanie: czy geologia jest nauką szczególnie prestiżową w AGH? 
Może nie szczególnie prestiżową, aczkolwiek Katedra Mineralogii i Petrografii, mimo że na początku był tylko jeden wydział górniczy, jest najstarszą katedrą na tej uczelni. Tak więc w 2019 r. obchodzimy także stulecie tej katedry, z której wywodziło się wielu wybitnych profesorów oraz, jak pan zauważył, czterech rektorów. Do dzisiaj kadra naukowa tej katedry to niezwykle mocny zespół. My zawsze mówimy, że jeżeli idzie o geologię stosowaną, to sądzimy, że nie ma mocniejszego zespołu w całej Europie. Jest to bowiem naprawdę bardzo duży wydział, który reprezentuje nie tylko mineralogię i petrografię, ale także geologię dynamiczną, regionalną, strukturalną, hydrogeologię, geologię inżynierską i geofizykę. Jednym słowem są tutaj reprezentowane wszystkie działy nauk o Ziemi. 

Czy jako geolog może pan zatem zdradzić, z jakiego materiału jest wykonana figura świętej Barbary umieszczona na dachu budynku głównego AGH? 
A tu pana zaskoczę, ponieważ nasza święta Barbara wcale nie jest rzeźbą kamienną, ale odlewem wykonanym z miedzi. I jest ona w środku pusta. Podejrzewam, że byłaby za ciężka, gdyby była rzeźbą kamienną. To jest oczywiście druga figura naszej patronki, ponieważ pierwsza została zniszczona przez okupantów w czasie wojny. Druga figura powróciła na AGH w czasie, kiedy rektorem uczelni był prof. Ryszard Tadeusiewicz. Podczas jednej z wizyt papieskich w Krakowie Jan Paweł II, przejeżdżając przed budynkiem głównym A-0, poprosił o zatrzymanie swojego samochodu i poświęcił tę figurę. Dlatego ta patronka górników ma szczególne znaczenie dla naszej uczelni. 

W połowie lat 30. ub. wieku AGH szybko osiągnęła wysoki stopień nauczania. Jak to się stało, że ta początkowo niewielka krakowska uczelnia awansowała w stosunkowo krótkim czasie do rangi jednej z dwóch najważniejszych i najlepszych uczelni technicznych w Polsce? 
Zapewne dlatego, że tych uczelni technicznych po prostu w II RP było niewiele. Pamiętajmy, że starania o otwarcie takiej uczelni jak Akademia Górnicza zaczęły się już w połowie XIX w. zarówno w Krakowie, jak i we Lwowie. Niestety, Wiedeń nie chciał się przez wiele lat na to zgodzić. Był taki moment w historii, kiedy podjęto uchwałę, że to właśnie w tym mieście zostanie otwarta taka szkoła. Później jednak, nawet te osoby, które były w komitecie lwowskim, przychyliły się do lokalizacji uczelni w Krakowie. 
My na swój sposób czujemy się spadkobiercami staszicowskiej Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach, która została utworzona w 1816 r., na podstawie decyzji Namiestnika Królestwa Polskiego gen. Józefa Zajączka. Szkoła ta wykształciła bardzo dobrą kadrę naukową. Powstanie Akademii Górniczej w Krakowie było bez wątpienia spełnieniem marzeń ludzi, którzy zdobywali swoją wiedzę na tej kieleckiej uczelni – zarówno inżynierów i profesorów, działaczy niepodległościowych i samorządowców, jak i wszystkich patriotów przekonanych o tym, że taka szkoła Polsce się bardzo przyda. Wcześniej wielu młodych Polaków wyjeżdżało na studia techniczne do Petersburga, Freyburga czy Loeben. Dlatego, kiedy Akademia Górnicza rozpoczęła działalność, bardzo szybko rosła jej popularność. Należy przy tym jednak pamiętać, że do wybuchu II wojny światowej uczelnię opuściło zaledwie tysiąc absolwentów. Istniał bowiem wtedy tylko jeden wydział, który kształcił głównie inżynierów na potrzeby przemysłu górniczego, a ten nie pozostawał dłużny. Kopalnie opodatkowały się na rzecz naszej uczelni w wysokości 1 grosza od tony wydobytego węgla. Pierwsze budynki laboratoryjne naszej uczelni powstały za te właśnie pieniądze.

Czy ten zwyczaj utrzymał się do dzisiaj?
Żartujemy sobie czasem, że szkoda, że już tak nie jest, ponieważ gdyby tak zostało, to nasza uczelnia byłaby naprawdę bardzo bogata. Zwłaszcza w czasach, gdy w naszym kraju wydobywano 200 mln ton węgla. 

AGH nie ma dzisiaj żadnego wsparcia ze strony przemysłu górniczego?
Oczywiście, otrzymujemy takie wsparcie od dużych kopalń oraz holdingów górniczych i hutniczych. Wiele naszej infrastruktury uczelnianej, choćby w postaci sal wykładowych, zostało ufundowanych przez te firmy. Dzieje się tak także dlatego, że w przedsiębiorstwach tych pracuje wielu naszych absolwentów. Zresztą w całym przemyśle polskim nasi absolwenci stanowią znaczny procent kadry kierowniczej. W latach 50. XX wieku absolwenci AGH stanowili 25 proc. całej kadry inżynierskiej naszego kraju. To była znacząca dominacja w tym sektorze polskiego rynku pracy. Dlatego już w tym czasie mówiło się, że trzeba powołać podobne szkoły techniczne w innych miastach polskich. My się czujemy „matką” polskiego szkolnictwa technicznego, ponieważ po II wojnie światowej mieliśmy bardzo duży udział przy tworzeniu wielu politechnik: Krakowskiej, Częstochowskiej, Śląskiej, Świętokrzyskiej, a nawet pomagaliśmy przy ponownym uruchomieniu Politechniki Warszawskiej.
Przez ostatnie 100 lat naszą uczelnię opuściło 200 tys. absolwentów. Można sobie jedynie wyobrazić, jak znaczący był ich wpływ na rozwój polskiej gospodarki. Podobało mi się to, co kiedyś prezes Związku Banków Polskich Krzysztof Pietraszkiewicz powiedział w czasie swojego referatu. Stwierdził, że tak bardzo narzekamy w Polsce na szkoły wyższe, ale tak naprawdę największa część przedwojennego i powojennego przemysłu została zbudowana właśnie przez inżynierów, których wykształciły nasze uczelnie politechniczne. Wśród nich już przed wojną Akademia Górnicza miała naprawdę wysoką renomę. Absolwenci nie mieli żadnego problemu ze znalezieniem pracy, wielu z nich robiło kariery naukowe i miało naprawdę znaczący wpływ na rozwój polskiej gospodarki. 

Wspomniał pan, że pierwotnie zastanawiano się czy Akademia Górnicza nie powinna zostać założona we Lwowie. Zapewne duży wpływ na te rozważania miał rozwój słynnej na cały świat matematycznej szkoły lwowskiej. 
Tak, oczywiście. Lwów miał wspaniałe kadry. W owym czasie miasto to było bardziej znaczącym ośrodkiem miejskim niż Kraków. Nawet Staszic, który był górnikiem i geologiem, a dzisiaj jest patronem AGH, mawiał żartobliwie, że Kraków to takie miasto leżące obok Wieliczki. Najwyraźniej dawna stolica Polski wcale mu się tak bardzo nie podobała. A Lwów, z czego musimy sobie zdawać sprawę, od drugiej połowy XIX w. zaczął wyraźnie wybijać się na stolicę Galicji. 

Akademia Górnicza, podobnie jak Uniwersytet Jagielloński, bardzo ucierpiała podczas okupacji niemieckiej w latach 1939–1944. W czasie rozpoczętej 6 listopada 1939 r. akcji specjalnej (Sonderaktion Krakau), zaledwie dwa miesiące po rozpoczęciu wojny, Niemcy aresztowali 184 profesorów krakowskich, w tym 18 profesorów i 3 docentów Akademii Górniczej. 
Wśród tych naukowców był też pierwszy rektor naszej uczelni, profesor Antoni Hoborski, który został wywieziony do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, gdzie zmarł 9 lutego 1940 r. Był to człowiek niezwykle zasłużony. Dziekan Wydziału Górniczego, któremu w 1921 r. Uniwersytet Jagielloński nadał tytuł profesora zwyczajnego. Antoni Hoborski był też założycielem i pierwszym redaktorem wydawanego do dzisiaj prestiżowego czasopisma naukowego „Opuscula Mathematica”.
 
Jakże smutne jest, że przez blisko 5 lat budynek Akademii Górniczej, która była ukochanym dzieckiem profesora Hoborskiego, służył jako siedziba zbrodniczej organizacji, przez okupantów nazwanej rządem Generalnej Guberni. Jakie to uczucie: pracować w tych murach, zdając sobie sprawę, że były tu podejmowane najbardziej zbrodnicze decyzje w historii Europy i świata? 
Oczywiście jesteśmy świadomi, co działo się w murach tego budynku. Nie odczuwamy jednak tej „złej energii”. Ale pamiętam, że jak byłem jeszcze młodym pracownikiem naukowym tej uczelni, to na wielu szafach i biurkach były jeszcze pieczątki Generalnej Guberni. Szkoda, że wszystko to gdzieś przepadło, bo były to przedmioty o pewnej wartości historycznej. Po wojnie dość szybko odrestaurowano ten budynek, AGH najszybciej ze wszystkich polskich uczelni się podniosła i zaczęła kształcić nowe kadry techniczne dla naszego państwa. Nikt nie chciał pamiętać, co tu było podczas okupacji, czas było myśleć o przyszłości. 
Ilu z tych nauczycieli akademickich, którzy zostali przez Niemców aresztowani, przetrwało wojnę i powróciło na uczelnię?
Na szczęście wielu wróciło do Krakowa. W obozie Sachsenhausen zmarli profesorowie: Antoni Hoborski, Antoni Meyer i Władysław Takliński, a prof. Edward Windakiewicz zmarł dwa lata po powrocie z Sachsenhausen, podobnie jak prof. Zygmunt Jan Bielski-Saryusz. Chciałbym jednak podkreślić, że mimo niemieckich aresztowań, Akademia Górnicza podczas wojny nadal prowadziła tajne szkolenie, które odbywało się na Krzemionkach. Do dzisiaj stoi budynek, który należał do Akademii Górniczej. Właśnie tam, pod płaszczykiem szkoły zawodowej, na której działalność Niemcy pozwalali, odbywało się także kształcenie inżynierów. Dlatego też po wojnie dość szybko uczelnia mogła ruszyć z nowym programem nauczania. 

Obecnie Akademia Górniczo-Hutnicza jest jedną z największych i najbardziej dynamicznie rozwijających się uczelni w Polsce. Co można zrobić, aby swoim potencjałem edukacyjnym dorównała najlepszym uczelniom technicznym w Europie i na świecie – szczególnie tym, które znajdują się w pierwszej setce szkół wymienionych w rankingu szanghajskim?
To nie jest proste, bo jeśli idzie o ten najbardziej prestiżowy ranking uczelni na całym świecie, uwzględniany jest przede wszystkim potencjał. Nie jest to zatem tylko kwestia jakości kształcenia, ale także wielkości infrastruktury szkoły, a także kwestia zatrudniania osób o znaczących osiągnięciach, nagrodzonych prestiżowymi nagrodami naukowymi, w tym przede wszystkim noblistów, których nie dorobiliśmy się w Polsce w dziedzinach naukowych. Oczywiście, zawsze należy dążyć, żeby wejść do tej setki, ale to w mojej opinii wymaga większej konsolidacji. Mogę uchylić rąbka tajemnicy: pewne wstępne rozmowy w tej sprawie już prowadzimy z niektórymi uniwersytetami i instytutami naukowymi.

Czy zatem możemy liczyć, że powstanie jedna połączona uczelnia krakowska o ogromnym potencjale we wszystkich dziedzinach nauki? 
Niektóre symulacje wskazują, że gdybyśmy tylko połączyli AGH i UJ w formę jednej federacji, to awansowalibyśmy razem do drugiej lub trzeciej setki rankingu szanghajskiego. To wynik bardzo frapujący i zmuszający do działania. Także w polskich ocenach parametryzacyjnych występowalibyśmy razem. Taki kolos miałby duży wpływ na szereg decyzji dotyczących wspierania szkolnictwa wyższego. Zastanawiając się nad taką fuzją, zawsze podaję przykład Uniwersytetu Kalifornijskiego, który de facto zrzesza 10 mniejszych uniwersytetów. Znakomicie to funkcjonuje od kilkudziesięciu lat. Możemy sobie jedynie wyobrazić potencjał takiego Uniwersytetu Krakowskiego, który zrzeszałby kilka szkół wyższych i instytutów naukowych. Gdyby powstał, byłaby to decyzja historyczna o wielkim znaczeniu dla szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce. 

Materiał powstał we współpracy z AGH w ramach obchodów Jubileuszu 100-lecia uczelni