Pierwszego sierpnia 1944 roku, we wtorek, w pobliżu naszego domu ani na ulicy nie działo się nic nadzwyczajnego. Jednak już od rana wyczuwało się grozę, inną od wszystkich poprzednich, tajemniczą i ponurą. Jeszcze przed południem chciałem wybrać się do Heni. Idąc ulicą Wolską, która wyglądała na wyludnioną, gdzieś przy parku Sowińskiego, tuż przy kapliczce (która stoi do dziś), zobaczyłem leżącego za drzewem Niemca z karabinem maszynowym ustawionym w kierunku ulicy Bema. Czekał. Zrezygnowałem z dalszej drogi i wróciłem do domu. Nieliczni przechodnie przekazywali sobie złe wieści. O godzinie 17 było już wiadomo. W Warszawie wybuchło powstanie! Nazajutrz, a może po dwóch dniach, przenieśliśmy się do podziemi cerkwi. Schroniło się tam też kilkadziesiąt osób z naszej kamienicy.
Przez małe, wychodzące na ulicę okienka wpadało niewiele światła, a gdy zapadała noc, siedzieliśmy w zupełnych ciemnościach. W dzień dorośli obserwowali przez szyby, co się dzieje na ulicy. Widać było ruchy wojsk, czołgów, samochodów. Pewnego dnia odważyłem się pójść do naszej sutereny. W dogodnym momencie przebiegłem jezdnię i po chwili byłem w mieszkaniu, pustym i smutnym. Wypuściłem z klatki nasze dwa czyżyki. Jakbym czuł, że już nigdy tego domu nie zobaczę. Kiedy wracałem i byłem tuż przy cerkwi, jakiś Niemiec, jadąc odkrytym samochodem (widzę go stojącego i celującego w moją stronę), strzelił, ale chyba chciał mnie tylko nastraszyć, bo kula świsnęła wysoko nad moją głową, ślad po tym pocisku długo jeszcze po wojnie widniał w ścianie świątyni.
Egzekucja
Piątego sierpnia, w sobotę, rano matka dopilnowała, byśmy się z Sylwusiem umyli, dała nam czystą bieliznę, nakarmiła, czym mogła, i tak trwaliśmy w ciszy i trwodze. Około godziny dziewiątej, a może dziesiątej zamarliśmy z przerażenia, bo nagle kolby karabinów niemieckich zaczęły wybijać szyby w okienkach. Ukazały się lufy i rozległ się wrzask: Raus, raus! Czy są słowa, żeby opisać śmiertelne przerażenie? Zaczęliśmy wychodzić schodami pod górę na zewnątrz cerkwi. Nie jestem w stanie ani powiedzieć, ani opisać, co się z ludźmi idącymi w szeregu działo. Jak się zachowywali? A czas taki krótki. Tylko sto kroków od wyjścia z cerkwi do rowu. Dziś i zawsze widzę dokładnie to, co się działo przy mnie w tych minutach, ale nie słyszę nic. Nie słyszę nawet siebie samego, jak proszę prowadzącego nas Niemca, żeby nie zabijał. Dziwne, bardzo dziwne, że w pamięci mojej zostały tylko obrazy jakby dziś widziane, jedne mniej, drugie bardziej wyraziste, a żadnych głosów ani dźwięków.
Ojciec mój szedł pierwszy. Ja z matką, która niosła Sylwusia na ręku, na końcu pochodu sześćdziesięciu jeden skazańców. Gdzieś w tym szeregu mój brat i jego żona w ciąży. Niosła w sobie dziecko, które nigdy nie ujrzało świata! Głosu mojej matki, która jak w obłędzie powtarzała: „Zabiją nas, zabiją nas, zabiją…”, dziś nie słyszę. Jak to możliwe?
Wprowadzono nas do rowu i ustawiono rzędem. Za naszymi plecami wał okalający cmentarz. Trzy szeregi wojska, stojące z trzech stron ulicy, odcinają drogę ucieczki. Na torach tramwajowych, kilkanaście metrów od naszych piersi, stoi już karabin maszynowy na rozkraczonych podpórkach. Nad nim oficer. Wszystko przygotowane jak na defiladę – pod sznurek. Ład i porządek iście niemiecki, komendy znienawidzoną mową. Przy karabinie maszynowym zwisa taśma błyszczących pocisków, które za chwilę będą zabijać. Jest piękny, słoneczny dzień sierpniowy, słońce oślepia skazańców i mnie. Mijają sekundy. Nagle robię zwrot do tyłu, twarzą do wału. Wbiegam te kilka metrów pod górę. Na górze padam, staczam się bezwładnie pod ogrodzenie z drutów kolczastych. Leżąc, nie wiem jak długo, jestem niewidoczny dla Niemców robiących swoją robotę. Nasyp wału zasłania mnie dokładnie.
Ocknąłem się. I znowu martwa cisza. Nie słyszałem żadnych głosów. Przedarłem się przez druty kolczaste, które szarpały mi ubranie, jakby nie dając mi uciec. Biegłem przez cmentarz. Jeszcze nikt mnie nie szukał, nie gonił. Niemcy zobaczyli, że padłem, pomyśleli, że już nie żyję. Nie spieszyli się, żeby sprawdzić.
W dorosłym życiu zastanawiałem się nad dziwnym zbiegiem okoliczności. Zdaję sobie sprawę, że ten, który strzelał do mnie podczas ucieczki, chciał mnie zabić. Ale był kiepskim strzelcem i tylko mnie ranił. Trudno jest trafić małego, szczupłego chłopca. Postrzał w bok, centymetr od kręgosłupa, spowodował, że upadłem. A upadając, stałem się niewidoczny dla oprawców. Gdybym nie został ranny i nie upadł, pościg nastąpiłby natychmiast i wtedy…
Ocalenie
Biegłem dalej. Słabłem, ale jeszcze nie zdawałem sobie sprawy, że jestem ranny. Przy alejce, którą uciekałem, zobaczyłem otwarty grobowiec. Ażurowe żelazne drzwiczki były uchylone. Wszedłem do środka, schodkami w dół. Przykucnąłem i na chwilę zamarłem w tej pozie. Jednak widok czterech trumien, jakby przyklejonych do ścian, zakurzonych, oklejonych pajęczyną, szarych, i to zimno piwniczne przeraziły mnie. Wyszedłem i biegłem dalej ku końcowi cmentarza. Gdzieś pośrodku polana wolna od grobów. Klęknąłem pod krzakiem, zdjąłem bluzę i koszulę i dopiero wtedy zobaczyłem krew. Spodnie w pasie zesztywniały już od krwi. To, co z siebie zdjąłem, zostawiłem pod tym krzakiem. Poszedłem dalej. Już nie biegłem, nie miałem siły. Cały czas nie czułem strachu, byłem spokojny. Może dlatego, że wszystko wydawało mi się nierzeczywiste jak męczący sen.
Na końcu cmentarza, zaraz za wałem, stał mały parterowy domek z czerwonej cegły, pokryty papą, z gankiem i ogródkiem. Takich domków na ulicy Redutowej było wiele. Gdy przystanąłem na podwórku, przed dom wyszła kobieta. Widząc zakrwawionego, na wpół gołego chłopca, zaczęła działać jak w transie, o nic mnie nie pytając. Czym prędzej wyciągnęła ze studni wiadro zimnej wody, obmyła krew i fartuchem, który z siebie zdjęła, okryła moje dwie rany. Poszedłem powoli w pobliskie duże pole pomidorów. Krzaki były przywiązane do palików. Położyłem się między nimi na brzuchu, twarzą w kierunku cmentarza. Głowę tuliłem w dłoniach. Ciągle nie czułem strachu, raczej obojętność. Co chwila zerkałem ku cmentarzowi, jakbym kogoś oczekiwał. Nagle usłyszałem głosy. Nieznacznie podniosłem głowę. Kilkadziesiąt metrów ode mnie, na skraju pola pomidorów stali dwaj żołnierze i cywil. Patrzyli w moją stronę, pokazując coś rękoma. Przyglądałem się im spokojnie. Po chwili odwrócili się i zniknęli za wałem wśród grobów.
Opuściłem głowę i zobaczyłem tuż przy twarzy opadły czerwony pomidor. Wziąłem go do ust. Był słodki i ciepły. I w tym momencie powróciła jasna i przerażająca zarazem świadomość. Zacząłem się bać. Zdałem sobie sprawę, że naprawdę stało się coś strasznego. To nie był sen. Wstałem i poszedłem na ulicę Redutową do najbliższego domu. Za ogrodzeniem szczekał mały biały piesek. Ktoś wyszedł, otworzył furtkę i zaprowadził mnie do środka. Nie pamiętam, czy o coś mnie pytali, czy coś do mnie mówili. Pamiętam, że dano mi fasolki szparagowej i że po krótkim czasie szedłem znów ulicą Redutową, w kierunku Wolskiej. 
Gdzieś w połowie tej ulicy mieszkały dwie niezamężne siostry Paciorkówny. Jedna z nich była moją matką chrzestną. Poszedłem do nich. Na podwórku tej posesji Niemcy zainstalowali kuchnię polową. Zastanawiam się, jak to się stało, że żaden z nich nie zauważył mnie idącego ulicą Redutową. Czy kryłem się aż tak sprytnie? Niemcy nie mogli dowiedzieć się, że byłem ranny. Pewne małżeństwo z parteru, które miało kilkuletniego syna, udawało, że ja jestem ich drugim synem. Ale i tak najwięcej przebywałem na piętrze u swojej matki chrzestnej i jej siostry. Obie opiekowały się mną nadzwyczajnie, karmiły, do mycia stawiały mnie gołego w miednicy, bo tylko w tej pozycji mogłem być umyty. Poruszałem się z trudem. Kula przeszła bokiem tuż przy kręgosłupie, w miejscu bardzo unerwionym, i każdy ruch sprawiał mi wielki ból. Nie mogłem ani usiąść, ani wstać, a jeśli musiałem to zrobić, cierpienie było nie do zniesienia. Wszystkie detonacje, wystrzały dalekie czy bliskie odczuwałem tak, jakby w te świeże jeszcze rany wbijano mi igły. I tak miałem szczęście, że pocisk nie trafił w kręgosłup – wtedy już bym się nie podniósł! Co pewien czas prowadzono mnie na zmianę opatrunków na róg Redutowej i Wolskiej, gdzie w kamienicy był punkt sanitarny. Służył on chyba wszystkim potrzebującym. Ta droga tam i z powrotem (około pięciuset metrów) była dla mnie bardzo trudna. Mimo bólu musiałem robić wrażenie, że to nic takiego, że idę normalnie.
Kobiety z domu, w którym zamieszkałem, pomagały przy gotowaniu jedzenia dla Niemców w ich kuchni polowej. Same też chyba z niej korzystały. Na podwórku stał na taborecie gramofon, na którym Niemcy wciąż puszczali tę samą płytę. Kilka razy dziennie słyszałem melodię „Na perskim rynku”. Z czym teraz kojarzy mi się ta melodia? Mój Boże… Patrząc na podwórko, kuchnię, kobiety obierające kartofle, Niemców, grający gramofon, trudno było sobie uzmysłowić, że tak niedaleko, tam w rowie leżą zabici moi rodzice, bracia – Sylwuś, Władek z żoną Mirką i inni ludzie (po wojnie na tablicy w miejscu egzekucji przeczytałem, że rozstrzelano tam sześćdziesiąt osób, ja miałem być sześćdziesiąty pierwszy), którzy ukrywali się z nami w podziemiach cerkwi. A tu spokój, niemal sielanka, zupa, muzyka i Niemcy wcale nie tacy straszni. Gdzieś ze Śródmieścia dochodził huk dział, spadających bomb. I warkot przelatujących samolotów niemieckich niszczących miasto i zabijających ludzi.
Pewnego wieczoru, leżąc już w łóżku, usłyszałem straszliwe wycie, a po chwili huk. Kilkanaście lat później na rogu Wolskiej i Redutowej zobaczyłem pamiątkowy głaz. Na tablicy przeczytałem, że 15 sierpnia 1944 roku roztrzaskał się w tym miejscu strącony samolot angielski. To właśnie usłyszałem tego wieczoru. Lotnicy zginęli. Zostały tylko ich nazwiska na tablicy pamiątkowej.
Wysiedlenie
Kiedy wiadomo już było, że nas będą z Redutowej wysiedlać (ludzie przeczuwali najgorsze), któregoś dnia, w drugiej połowie sierpnia, wczesnym rankiem poszedłem do ciotki Sokołowskiej i jej męża na Jelonki. Wychodząc, zabrałem z opuszczonego otwartego mieszkania woreczek z mąką i obrazek Chrystusa z gorejącym sercem wiszący na ścianie. Obrazek za szybką, z brzegami oklejonymi czarną taśmą, długo wisiał u Heni w pokoju.
U ciotki Sokołowskiej nie było warunków do zamieszkania. Chatka (nie przesadzam, określając ją w ten sposób) sklecona z desek, o jednym oknie. Zamiast podłogi goła utwardzona ziemia. Ściany od zewnątrz obite papą. Dwie osoby ledwie się mogły pomieścić. Spałem na jakimś sienniku na podłodze.
Pewnego dnia Niemcy popędzili kilkadziesiąt osób z Jelonek w stronę Śródmieścia na jakieś roboty. Szliśmy ulicą między czarnymi, spalonymi domami. Widok był straszny. Smród spalenizny, rozwalone po całej okolicy jakieś przedmioty, meble. I jeszcze do tego wszystkiego urwana głowa mężczyzny z długimi włosami i otwartymi oczyma, leżąca na ulicy! Często śni mi się ten koszmar – ciemna ulica z ruinami, czarnymi bramami. Idę sam środkiem ulicy, bo tak bezpieczniej. Czuję, że zaczynają wyłaniać się z tych bram jakieś złe duchy czy zbiry i że będą chciały mnie zabić. Czując ich bliskość, zaczynam mówić głośno: „Ojcze nasz”. Upiory znikają.
Ponieważ i tu na Jelonkach zaczęło być niebezpiecznie, trzeba było uciekać. Jacyś skośnoocy żołnierze na koniach grabili domy, podpalali, gwałcili. Decyzja zapadła zaraz po tym, jak któregoś dnia Niemcy spędzili wszystkich na pole. Nie wiedzieliśmy, co z nami zrobią. Cały ten tłum podzielono na pół. Jedna połowa powędrowała Bóg raczy wiedzieć dokąd, a drugiej, w której się znalazłem, kazano wrócić do domów. Nie czekaliśmy, co będzie dalej. Następnego dnia rano ciotka poprowadziła mnie do Ożarowa. Szliśmy piechotą. Może miała tam znajomych, może tak sobie obmyśliła, żeby Wiesia ratować. Zostawiła mnie pod opieką młodego małżeństwa w niedużej kamienicy, tuż przy głównej szosie Warszawa–Poznań.
Któregoś ranka (pogoda ciągle słoneczna) wyszedłem przed dom na pole, aby spojrzeć na dymy palącego się miasta, i zobaczyłem setki opadających spadochronów. Po latach, oglądając zdjęcia z powstania, dowiedziałem się, że były to zrzuty z pomocą dla walczących jeszcze powstańców i że największego zrzutu, który wtedy widziałem, dokonano 18 września. W ten sposób porządkowałem czas i daty mojej wędrówki. Nie wiem dlaczego, z jakiego powodu, ale po kilku dniach znalazłem się u innej rodziny na przedmieściach Ożarowa. Była to właściwie wieś. Stamtąd słyszałem odgłos przejeżdżających pociągów.
Siostra
Los sprawił, że pewnego wczesnego poranka, kiedy jeszcze leżałem na swoim posłaniu na podłodze przy drzwiach izby, nagle ktoś zapukał. Światło dobywające się przez otwierane drzwi oślepiło mnie. Boże! Usłyszałem głos swojej siostry Heni. Nie pamiętam dalszych szczegółów. Pamiętam tylko, jak bardzo byłem szczęśliwy, że ktoś oprócz mnie przeżył pogrom Woli, przyszedł po mnie i że będzie ze mną już na zawsze. Moja siostra! Żałuję, że nigdy nie przyszło mi do głowy zapytać jej, jak mnie znalazła. Domyślam się, że wśród mieszkańców Woli krążyła wiadomość o ucieczce jakiegoś chłopca z miejsca egzekucji. Jaką drogę musiała przebyć moja Henia, przez ile dni, ilu ludzi musiała zaczepiać i wypytywać o mnie, żyjąc cały czas nikłą nadzieją, że to chodzi o Wiesia, aby wreszcie zapukać do właściwych drzwi!
Siostra trafiła z mężem i synem do obozu w Pruszkowie, ale udało im się wydostać. Zawiozła ich do wsi Stefanów pod Rogowem. Wróciła pociągiem gdzieś pod Warszawę, aby mnie szukać, znaleźć i przywieźć na wieś. Zanim udaliśmy się do Stefanowa, pamiętam, że nocowaliśmy u pewnego szewca w Pruszkowie, który miał warsztat razem z mieszkaniem naprzeciwko RGO (Rada Główna Opiekuńcza).
Wreszcie wyruszyliśmy. Dzielna moja siostra potrafiła nawet załatwić dla nas przejazd lokomotywą. Jechaliśmy w parowozie, w którym nie było zbyt dużo miejsca. Palacz co jakiś czas dosypywał węgla do ogromnego pieca. Robiło się wtedy gorąco, ale na plecach czuło się chłód, może już październikowy.
Na stacji Rogów czekała furmanka wyściełana słomą. Był już wieczór. Położono mnie na tej słomie i jechałem, patrząc na niebo prześwitujące między drzewami lasu. Furą powoził gospodarz Witkowski. To u niego żyliśmy od jesieni 1944 roku do wiosny 1945. Siostra co i raz jeździła handlować rąbanką – miała nas trzech do wykarmienia. Na mnie wtedy spadał obowiązek opiekowania się Mietkiem, synem Heni, i jej chorym mężem umierającym na gruźlicę. Szwagier bez przerwy kasłał i spluwał w blaszaną puszkę, którą z obrzydzeniem opróżniałem, wylewając zawartość do wychodka. Synowi Heni tłukłem wszy we włosach na głowie. Kładliśmy się gdzieś w ogrodzie (aby nikt nie widział) głowami do siebie i zaczynało się polowanie. Takie to były zajęcia.
Był początek roku 1945, śnieżna i mroźna zima, kiedy do naszej wsi wjechały czołgi rosyjskie. W pobliskim lesie Rosjanie złapali kilku niemieckich maruderów i zabili za stodołą. Na takie sceny patrzyłem, coraz bardziej obojętniejąc na widok śmierci.
Pamiętam wesele w tamtej wsi. Razem z Henią zostaliśmy zaproszeni na ucztę weselną. Była okazja najeść się wszelkiego dobra do syta. Zapadał już wieczór, kiedy uroczystość przerwało najście partyzantów. Przyjechali bryczką przed dom weselny, wywołując na zewnątrz pana młodego. Jego ojciec, przeczuwając coś złego, chwycił za siekierę i rzucił się na nich. Zastrzelono go, a zaraz potem pana młodego. Plotki głosiły, że chodziło o wyrok za donosicielstwo. Ale jak było naprawdę?
Szwagier umarł wczesną wiosną. Pochowano go na wiejskim cmentarzu, na wzgórku. Henia niedługo nosiła żałobę, bo zaraz zjawił się kochanek z Warszawy. Na jednym łóżku spała para, na drugim ja z Mietkiem.
Kiedy zrobiło się względnie ciepło, poszedłem na stację Rogów i pierwszym lepszym pociągiem dotarłem pod Warszawę. Ale już nie wiem, czy jechałem sam, czy z siostrą i jej synem. Czy miałem pieniądze, czy jechałem na gapę? Czy wiedziałem, dokąd mam pójść, kiedy już znajdę się na spalonej i zburzonej Woli? Czy miałem ze sobą jakieś rzeczy? Ale jechałem szczęśliwy do swojego miasta, jakiekolwiek by ono było. Modliłem się całą drogę z nadzieją, że spotkam swoich bliskich. Ciągle nie mogłem uwierzyć, że zostali zabici.

Fragment książki Wiesława Kępińskiego „Upragniony syn Iwaszkiewiczów”, która ukazała się nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka. Lead i śródtytuły pochodzą od redakcji.