Włodzimierz Tetmajer urodził się 31 grudnia 1861 roku w Harklowej w powiecie Nowy Targ jako syn Adolfa Tetmajera i jego pierwszej żony Leonii, która zmarła, kiedy chłopiec był niemowlęciem. Był przyrodnim bratem Kazimierza Tetmajera. Studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych w latach 1875–1886. Następnie pogłębiał studia malarskie, równocześnie studiując filologię klasyczną, w Wiedniu, Monachium, Paryżu i Rzymie. Poświęcił się głównie malarstwu, ale także pisał wiersze, wydał kilka tomików poezji i dokonał paru przekładów z literatury starożytnej.
W 1890 roku z wielkiej miłości ożenił się z Anną Mikołajczykówną, córką chłopa z podkrakowskich Bronowic. Małżeństwa Włodzimierza długo nie chciała zaakceptować jego rodzina, a i w sferach towarzyskich Krakowa mówiono ze zdziwieniem o tym związku, nie mając dla niego zrozumienia. Ojciec malarza nigdy nie uznał jego chłopskiej żony.
Nowy dom w Bronowicach
Pierwsze lata młodego małżeństwa były bardzo trudne. Malarstwo nie przynosiło jeszcze dochodów. Mieszkali u teściów w Bronowicach w małej ciasnej chałupie. Dopiero w 1894 roku Włodzimierz Tetmajer zbudował sobie dom na polu należącym do teścia. Dom był drewniany i zawierał w sobie zarówno cechy dworku, jak i wiejskiej chaty. Miał cztery izby i sień. Wejście prowadziło przez werandę, dach był kryty słomą. Tetmajerowie mieszkali tu do 1903 roku, a potem Tetmajer, mający już większe dochody, kupił położony 200 metrów dalej stary pofranciszkański dworek z zabudowaniami gospodarczymi, zwany do dzisiaj „Tetmajerówką”. Poprzedni dom, w którym odbyło się słynne wesele, kupił Lucjan Rydel, wyremontował, dobudował murowane skrzydło i zamieszkał w nim z rodziną.
Włodzimierz Tetmajer, nie zaniedbując malarstwa, poświęcił się również polityce. W kwestiach społeczno-politycznych reprezentował kierunek solidaryzmu narodowego. Należał do tajnej Ligi Narodowej. W 1907 roku wstąpił do Polskiego Stronnictwa Ludowego, z którego listy posłował do parlamentu austriackiego w latach 1911–1918, utrzymując nadal kontakt z Ligą Narodową. Popierał w Galicji ruch strzelecki, był członkiem zarządu Polskiego Skarbu Wojskowego. Został prezesem „Strzelca” w Krakowie i jako delegat PSL wszedł do Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Po rozłamie w PSL w 1913 roku został członkiem niepodległościowego odłamu PSL „Piast” i w latach 1914–1921 był członkiem Naczelnej Rady Ludowej Stronnictwa.
Podczas I wojny światowej popierał koncepcję legionową Józefa Piłsudskiego. Z ramienia PSL wchodził w skład Naczelnego Komitetu Narodowego. U schyłku wojny przedstawił w parlamencie wiedeńskim rezolucję domagającą się przywrócenia pełnej niepodległości państwa polskiego z dostępem do morza. A gdy już rodziła się nasza niepodległość i skończyło się panowanie Austrii nad Galicją, w październiku 1918 roku został członkiem Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie. Wszedł w skład grupy ekspertów delegacji polskiej na konferencję pokojową w Paryżu w 1919 roku. W okresie wojny polsko-bolszewickiej pracował w Komitecie Obrony Państwa na terenie Małopolski Zachodniej. W tej wojnie w 1920 roku zginął syn Włodzimierza Tetmajera, Jan Kazimierz.
W sierpniu 1921 roku Naczelnik Państwa Józef Piłsudski powołał Tetmajera na członka Kapituły Orderu Odrodzenia Polski. W grudniu tego samego roku został on odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Przedstawiciel Młodej Polski
Włodzimierz Tetmajer malował głównie wiejskie sceny rodzajowe, jak na przykład „Zaloty”, „Święcone w Bronowicach”, „Żeńcy”, „Orka”. Malował też portrety, na przykład Lucjan Rydel zamówił u niego portret swojego ojca, Lucjana. Namalował też obraz nawiązujący do aktualnych wydarzeń politycznych Alegoria wyzwolenia Polski.
Od 1897 roku był członkiem Towarzystwa Artystów polskich „Sztuka”, był założycielem Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana. Założył w Krakowie Szkołę Sztuk Pięknych i Przemysłu Artystycznego dla Kobiet.
Jego obrazy były prezentowane na wystawach krajowych i zagranicznych. W 1893 roku na Wystawie Światowej w Chicago, a w 1894 w San Francisco. Na obydwu wystawach obraz został nagrodzony srebrnymi medalami. W 1900 roku otrzymał również srebrny medal na Wystawie Światowej w Paryżu. W 1909 roku należał do organizatorów wystawy sztuki polskiej i czeskiej w Hodoninie na Morawach. W 1911 roku wspólnie z innymi malarzami krakowskimi założył komitet organizacyjny Pierwszej Wystawy Niezależnych w Krakowie. Na wystawie pokazano też prace jego córki Jadwigi. W tym samym roku Akademia Umiejętności przyznała mu nagrodę za całokształt dorobku artystycznego.
Jedną ze specjalności Tetmajera były polichromie o tematyce religijnej, które wykonał w wielu kościołach w Polsce, między innymi w kaplicy królowej Zofii w katedrze wawelskiej, w katedrze w Sosnowcu, w katedrze św. Mikołaja biskupa w Kaliszu, w kolegiacie Bożego Ciała w Bieczu, w bazylice Matki Boskiej Anielskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej, w kaplicy św. Jana Nepomucena w kościele Mariackim w Krakowie.
Współpracował z Wojciechem Kossakiem i z Janem Styką przy tworzeniu „Panoramy Racławickiej”, jemu powierzono głównie malowanie postaci chłopów. Artysta projektował też scenografie w Teatrze Miejskim w Krakowie: do „Snu srebrnego Salomei” Juliusza Słowackiego, do „Betlejem polskiego” Lucjana Rydla, do „Rycerzy północy” Henryka Ibsena i do kilku innych przedstawień. Ilustrował także książki, wśród nich również utwory swojego brata, Kazimierza.
Jako literat wydał w 1902 roku tom opowiadań „Noce letnie”, w 1914 roku tom publicystyki zatytułowany „Silva rerum”, a w 1916 roku poemat epicki „Racławice” i tom poezji „Marsz Skrzyneckiego”. Napisał też tom wierszy „Przeznaczenie. Syna mojego pamięci”, poświęcony Janowi Kazimierzowi poległemu w wojnie z bolszewikami. Tom był wydany już po śmierci autora w 1926 roku. Ponadto Tetmajer napisał dramat pod tytułem „Piast” wystawiony w 1916 roku w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.
„Chłop potęgą jest i basta!”
Jak wielu przyjaciół i bliskich Wyspiańskiego, Włodzimierz Tetmajer jest jedną z postaci w „Weselu”, mianowicie Gospodarzem. Tetmajer był osobą bardzo towarzyską, więc chętnie bywali u niego literaci, aktorzy i muzycy nie tylko z Krakowa, czasem nadmiernie wykorzystujący jego gościnność. Zresztą nie ze wszystkimi miał ochotę się spotykać, więc czasem robił uniki, zamykał dom i z całą rodziną krył się gdzieś w rozległym ogrodzie lub w polu pośród zboża. Tacy goście, zastawszy zamknięty dom, musieli wracać.
W bronowickiej Tetmajerówce nie było dość miejsca na urządzenie dwóch pracowni malarskich, bo i osobnej dla córki, i na przyjmowanie licznych gości. Dlatego gospodarz zaadaptował do celów mieszkalnych wielką stodołę znajdującą się w obejściu, gdzie urządził dwie pracownie i coś w rodzaju salonu. W pomieszczeniach dawnej stodoły Tetmajer przebywał najchętniej, tutaj malował, tutaj przyjmował gości i przyjaciół ze świata artystycznego, których hojnie częstował wódką nazywaną w tym kulturalnym środowisku „młodopolskim kurdeszem”. I oczywiście również śpiewano napisany jeszcze w XVIII wieku przez ks. Franciszka Bohomolca słynny „Kurdesz nad kurdeszami”. Tak twierdził między innymi znawca obyczajowości młodopolskich Boy-Żeleński: „«kurdesz» to był np. gatunek wódki specjalnie ulubiony w Kołach Młodej Polski”.
O popularności Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach pisał Tadeusz Boy-Żeleński blisko zaprzyjaźniony z rodziną: „Osiadłszy w Bronowicach Tetmajer zżył się ze wsią najzupełniej po bratersku, wszedł pod urok polskiego chłopa-Piasta, nauczył się go rozumieć i z nim pracować. Cieszył się zaufaniem nie tylko swojej wsi: zasiadał w radzie powiatowej, posłował do parlamentu. W ogóle Tetmajer miał niesłychaną łatwość wżywania się w każde środowisko; równie swobodnie czuł się we fraku w salonach jak i w siermiędze na wsi, w Paryżu jak w Bronowicach. Ale przez osobliwą i jakąś bardzo polską kombinację ten «chłopoman», ten pionier ruchu ludowego, w gruncie zachował wdzięk artysty”.
Gospodarz bronowicki nie miał dobrego zdrowia, a jeszcze do tego nie dbał o nie, zaniedbywał leczenie, nie ufał lekarzom. O tym też wspomina przecież lekarz z wykształcenia, Boy-Żeleński: „Włodzio Tetmajer przy pozorach tężyzny był w istocie wątłego zdrowia, neurastenik i mimo swoich słynnych «kurdeszów», mający słabiutką i niewytrzymałą do kieliszka głowę. Od czasu do czasu, kiedy czuł się niewyraźnie na zdrowiu (nerwica), poczciwa Sewerowa Maciejowska zaciągała go przemocą do znakomitego profesora Pareńskiego. I stale odbywało się, co następuje: profesor, zbadawszy go sumiennie, zabraniał mu najsurowiej wszelkiego alkoholu, bodaj kropelki wina; zapisywał mu receptę, po czym Włodzio przechodził do salonu pani Lizy i zwykle zostawał na kolacji, w czasie której Pareński, już nie lekarz, ale gościnny gospodarz, czuwał troskliwie, aby… jego kieliszek stale był zaopatrzony”.
Podczas jednej z takich kolacji, obficie zakrapianej, Tetmajer „urżnął się” całkowicie i wygłupiał, opowiadając jakieś androny, o czym mu powiedziano nazajutrz, kiedy wytrzeźwiał. Bijąc się w piersi, napisał list z przeprosinami do gospodyni. Przyznał, że mógł opowiadać jakieś głupstwa i że „sam fakt bycia nietrzeźwym jest już dostateczną winą”. I dalej: „Proszę najuprzejmiej łaskawie mi darować, jeśli co głupiego powiedziałem, bo sam nie bardzo pamiętam, co gadałem”. Taki to był ten „Włodzio”, sławny malarz, literat i działacz polityczny.
Bronowicka Tetmajerówka
Włodzimierz Tetmajer zmarł 26 grudnia 1923 roku w drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia w Krakowie, tuż przed swoimi 62. urodzinami. Spoczął na cmentarzu na Pasterniku w Bronowicach. Miał z żoną Anną sześć córek i dwóch synów.
W grudniu 1930 roku został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Mościckiego Krzyżem Niepodległości. 12 grudnia 2013 roku Sejm RP podjął uchwałę w sprawie uczczenia pamięci Tetmajera w 90. rocznicę jego śmierci.
Dzieje Tetmajerówki były bardzo burzliwe, zwłaszcza podczas drugiej wojny światowej i w pierwszych latach Polski Ludowej, ale zawsze mieszkali w niej członkowie rodziny Tetmajerów. Podczas okupacji stałą mieszkanką dworku była między innymi Jadwiga Naimska, okresowo przebywali tam także członkowie bliższej i dalszej rodziny. Jeden z pokoi niestety zajmowali oficerowie niemieccy. A kiedy nadeszło tak zwane wyzwolenie, w dworku kwaterowali żołnierze sowieccy, którzy zniszczyli między innymi zabytkowe meble Tetmajerów. Władza ludowa objęła dworek kwaterunkiem i umieściła w nim jakichś lokatorów. Dopiero po latach, kiedy posiadłość wróciła do spadkobierców prawowitych właścicieli, przywrócono jej pierwotny wygląd i świetność.

Fragment książki Marka Boruckiego „Wybitne dzieci sławnych Polaków”, która ukaże się 27 marca br. nakładem wydawnictwa Muza. Tytuł, lead i śródtytuły pochodzą od redakcji.