19 kwietnia 1945 r. wieczorem w obozie zagłady w Sachsenhausen gruchnęła hiobowa wieść: „Bolszewicy nad kanałem!”. Co się wówczas zaczęło dziać – nie da się opisać.  Wieczór, ciemno, światła pogasły, nastrój niezwykłego podniecenia wśród więźniów. Wszak od tygodni żyliśmy w oczekiwaniu rychłego końca wojny, który nareszcie zaczął się zbliżać. Słychać już było – zwłaszcza w ciszy nocnej – detonacje, wybuchy, oraz widać błyski pocisków. Więźniowie podawali sobie z ust do ust wieści, że wyzwolenie tuż-tuż, że sytuacja polityczna wręcz cudowna, że Niemcy zbierają lanie na wszystkich frontach, że III Rzesza drży w posadach, że są stałe dezercje, ucieczki, samobójstwa nawet wśród przywódców SS. 
W to wszystko jedni starali się uwierzyć, pesymiści zaś głosili, że do końca jeszcze daleko, że wcześniej droga do wolności prowadzi przez komin, że zamierzenia wroga są potworne, że wszyscy będziemy zgładzeni, że znają już nawet rozkazy zmierzające do likwidacji całego obozu. Zresztą sprawa wysadzenia czy zniszczenia obozu nie przedstawiała specjalnie większych trudności. Wśród tego rodzaju wieści nadszedł ów pamiętny wieczór.
Biegiem na północ
W obozie panika nie do opisania. „Bohaterscy” SS z bronią w ręku zeskakiwali z budek strażniczych i uciekali. Więźniowie rzucili się do plądrowania budynku  paczkarni, który w okamgnieniu opróżnili. Wszyscy byli gotowi do ucieczki. Wtem zjawia się komendant (żołnierzy radzieckich długo jeszcze nie było), który opanowuje sytuację i zarządza natychmiastową ewakuację obozu. Zbiórka blokami. Tworzy się grupy po 500 osób i nakazuje wymarsz w nieznane. Za każdym oddziałem po dwóch SS-manów z bronią maszynową na motorach. Około godziny 20.00 ruszyłem i ja z oddziałem zebranym z przygodnych więźniów, chętnych do szybkiego wyjścia z obozu. Sporą grupę stanowili koledzy, którzy dopiero opuścili szpital. Wreszcie uformowała się pięćsetka. Do mnie przybiegli koledzy Rosjanie Iwan i Siergiej, którzy przez szereg miesięcy pracowali ze mną w komandzie Waschwagen. Rozmowa krótka. Zabieramy chłopców „rollwagą” i jazda na końcu grupy. „Ty szutki diełajesz!” – krzyczy Iwan, ale decyzja krótka i przyjęta. Biegniemy po wóz i w czwórkę stajemy za oddziałem. Za nami dwóch SS-manów na motorach. Ruszamy – kierunek: północ. Pada rozkaz: „Biegiem!”. To już nie marsz, ale paniczna ucieczka. Co parę minut za plecami słychać krótką serię strzałów. To dobijanie tych, którzy nie mogli nadążyć i zostawali w tyle. 
W przydrożnych rowach zostawały zwłoki  zastrzelonych ludzi z grup, które przed nami wyruszyły. Półprzytomny, rano 20 kwietnia 1945 r. widzę na przydrożnej tablicy nazwę miasteczka Neuruppin, oddalonego od obozu w Sachsenhausen o około czterdzieści kilometrów. A więc tyle przebiegliśmy w ciągu nocy. Oddział zatrzymano tutaj na krótki odpoczynek. Wyznaczono na ten cel trzydzieści minut, wolno było usiąść. Odprzebranego w SS-owski mundur blokowego Maxa Delora dowiedziałem się, że z naszego oddziału zastrzelono około osiemdziesiąt osób. Słabi, zwłaszcza ci, którzy opuścili szpital, nie znieśli trudu marszowego. (...) 
Wóz, który zabraliśmy, okazał się bardzo pomocny; łatwiej było biec koło niego, mając jakie takie oparcie. Zmęczeni SS-mani kładli swoje plecaki, płaszcze, a nawet broń. Na wóz ładowano zabierane z kopców buraki, brukiew i ziemniaki. Rozejrzawszy się rano wśród naszej grupy, odnalazłem kilku znajomych i kolegów obozowych, jak: Zygmunta Rogowskiego, adwokata z Krakowa; Mariana Tolińskiego, aptekarza z Krakowa; Witolda Kosztownego, lekarza; księdza Baranowskiego; Tadeusza Kowalczyka, lekarza weterynarii, brata rektora krakowskiej Akademii górniczej; Antoniego Krajewskiego, dyrektora ze Lwowa, i Józka, z zawodu rzeźnika z Włodawy, którego nazwiska nie pamiętam, i wielu innych. Było mi raźniej i nabrałem otuchy, znalazłszy się wśród swoich bliskich. 
Jedyny posiłek: pokrzywy
Po odpoczynku oddział ruszył dalej w nieznane. Posiłków w porze śniadania, obiadu i kolacji w pamiętnym dniu 20 kwietnia 1945 roku nie podano. Głód zaczął dokuczać i dolegać coraz bardziej. Zapasów w organizmie również brakło. Łudziłem się, że dobrniemy do jakiegoś punktu zaopatrzenia i że coś się stanie. Może dostaniemy po kromce chleba, a może kubek gorącej wody. Marzenia! Marsz trwał dalej. Mijaliśmy miejscowość Grabów. Zaciekawiła mnie polska nazwa. Przeszliśmy w tym dniu około dwudziestu kilometrów – biec już nikt nie mógł. Marsz był raczej pogrzebowy. Nadeszła noc. Otoczeni posterunkami SS śpimy na polu. Noc chłodna, przymrozek, głód i zimno. Słabi z wycieńczenia umierają. Coraz więcej trupów. Zabijania ustały, zresztą były już niepotrzebne. Więźniowie sami, bez pomocy, ginęli stosownie do wymagań III Rzeszy. Straszna jest śmierć głodowa. Rozmawiają koledzy, gdy nagle jeden wali się z nóg… ginie. 
Na polanie i w rowach, gdzie nocujemy, pierwsze zwiastuny wiosny, jakieś drobne kwiatuszki i pierwsza ruń pokrzyw. Zaczynam rwać pokrzywy i jeść. Pogniecione w rękach liście zjadałem, łodygi zaś żułem tak długo, aż nie pozostało w nich żadnych soków. Wyciągałem z ust gotowe, czyste konopie. Za moim przykładem poszli inni, tak że następnego już dnia w rowach przydrożnych brakowało cennego dla nas pożywienia. Stwierdzam przynajmniej na sobie, że chudłem co prawda, ale sił po tym posiłku nie traciłem. Ciekawe. Jako wypróbowany środek witaminowy mógłbym polecić go kolegom lekarzom do stosowania. 
O świcie 21 kwietnia 1945 roku orszak żałobny rusza dalej, tworząc długi sznur, który wyglądem przypomina znany mi obraz artysty malarza Jacka Malczewskiego „Pochód na Sybir”. Po godzinie marszu niespodzianka, widzę na przedzie ogromny tłum skupiony około dwóch ciężarowych wozów, padają gęsto strzały. Są zabici i ranni. Tłum się rozprasza. Koło mnie przebiega jakiś więzień z naręczem chleba. Rzuca jeden bochenek. Zbawienie… Dzielimy chleb na kawałeczki i pożeramy z wilczym apetytem. Głodu nie uspokoiliśmy – jakbym spożył opłatek. Okazało się, że na przejeżdżający oddział lotników niemieckich z transportem chleba napadli głodni więźniowie. Nie pomogły strzały. Potęga głodu okazała się silniejsza nawet od broni maszynowej. Jedenastu zabitych, kilkudziesięciu rannych i reszta żywych, zdecydowana na wszystko, byle tylko ratować życie. Wypadki zastrzelenia całych grup więźniów zdarzały się również w następnych dniach, kiedy rzucali się oni na kopce z burakami, brukwią czy ziemniakami. Posiadanie w tym czasie jednego ziemniaka oznaczało przedłużenie życia co najmniej o kilka godzin, jeśli nie dni, a posiadacz uważał, że w jego kieszeni mieści się skarb nie byle jaki. (…) 
Ranek następny był mroźny. Na drzewach widać szron, padają nawoływania: „Wstawać!”. Ruszamy dalej, podnoszą się cienie, szkielety. Zwijają łachmany. Czekamy na śniadanie, czekamy na kawę, na chrupiące bułeczki, może szyneczkę, jajeczka w szklance i coś więcej. Tak pracowała wyobraźnia, a od 19 kwietnia nic jeść nie podawano i należało przypuszczać, że wszyscy zginiemy śmiercią głodową. Oddział już się szereguje, a o utrzymaniu jakiegokolwiek porządku mowy być nie może. Patrzymy, a obaj wilnianie nie podnoszą się, nie wstają, śpią dalej. Poruszamy ich, nie reagują. Obaj już nie żyją. Śpią snem wiecznym. Zmarli z głodu, a w zastygłych rękach trzymali ziemniaka, który miał przedłużyć ich życie. Okazało się, że przyniósł im wolność, ale nie tę wolność, o jakiej marzyli. 
Postój w Belewie
Pochód rusza dalej, szeregi topnieją z każdym dniem. Wszyscy staliśmy się nagle jaroszami. Oprócz wspomnianych pokrzyw zjadamy przeróżne chwasty, gałązki brzozy z pęczkami na liściu, a przede wszystkich po lasach, gdzie przeważnie z uwagi na naloty spędzaliśmy noclegi, patyczkami wygrzebujemy  zeszłoroczne owoce buku i te pożeramy. Pijani po zjedzeniu większej ilości zasypiamy, zapominając na chwilę o głodzie. Modlitwy dotychczas odmawiane co wieczór wspólnie z księdzem Baranowskim krzepiły nas. 
Obecnie więźniowie zobojętnieli i otępieli na wszystko. Tylko niektórzy mieli pożywienie, a zwłaszcza ci więźniowie z obozu w Sachsenhausen, którzy ograbili paczkownię. Wśród nich rej wodził odżywiony, rumiany więzień, kolega Jurek z Zakopanego, który wiele lat przebywał w obozie oświęcimskim. Skończył niesławnie swoje życie, zamordowany w strefie amerykańskiej już na wolności, przy większym szmuglu transportu pończoch z Francji. W czasie jednego postoju, w jakiejś stodole, kiedy inni więźniowie ginęli z głodu, otwierały się ich toboły pełne żarcia, jak śledzie, sardynki, masło, chleb, a nawet wędlina. Widząc to, więźniowie koledzy usiłowali ich zamordować, co nie udało się jednak, tamci bowiem byli silni, odżywieni i zdążyli w porę uciec. 
Na dłuższy pobyt zatrzymano nas w Belewie (znowu nazwa słowiańska), w dużym bukowym lesie. Było nas około 40 000. Ewakuacji podlegały wszystkie obozy położone nie tylko na terenie III Rzeszy, ale i na terenach okupowanych. Dziennie umierało śmiercią głodową po kilkaset osób. Zdrowych zabierano do kopania dołów i chowania zwłok. Nasza grupa urządziła sobie biwak pod gęstymi drzewami. Z nałamanych gałęzi sporządziliśmy coś w rodzaju szałasu. Miało to nas częściowo chronić przed zimnem, a przede wszystkim przed złodziejami. Kradzieże były zresztą zatrważające. Nic się nie ostało przed złodziejami. Jak szakale krążyli po nocach i zabierali wszystko, co popadło. Najbardziej broniło się obuwia. Dlatego większość nie zdejmowała butów z nóg. Pamiętam, że przez cały tydzień ani razu nie zdjąłem obuwia. 
Brud potworny, na domiar wszy gryzły niemiłosiernie, a wszelkie próby tępienia miały tylko minimalny skutek. Oparci o drzewa, stale czochraliśmy się i opędzali jak mogli od tej plagi. Ostatni tydzień kwietnia był właśnie tygodniem ciągłych pogrzebów. Szeregi topniały. Żyjący, widząc to, zdawali sobie sprawę, że koniec każdego z nas nadchodzi. O sytuacji politycznej niczego nie wiedzieliśmy, zresztą na co nam to było potrzebne. Nie słuchano nawet pocieszających wiadomości wobec widma niechybnej zagłady. Żadnego pożywienia nie otrzymaliśmy od dnia 19 do 30 kwietnia 1945 roku, a więc przez pełne dwanaście dni. Jaki organizm mógł to wytrzymać? Poza tym dochodziły wiadomości o likwidacji takiej czy innej grupy więźniów. Między innymi, że zastrzelono kilkuset więźniów stłoczonych na jednej z leśnych polan. 
Szwedzki Czerwony Krzyż
Dnia 30 kwietnia 1945 roku nastał słoneczny ranek. Byłem wtedy świadkiem niecodziennego zjawiska. Do lasu zajechało kilka wozów ciężarowych szwedzkiego Czerwonego Krzyża, załadowanych żywnością i lekami. I ciekawe: ludzie głodni i u kresu sił, na prośbę, ażeby się odpowiednio uszeregowali, stanęli jak automaty, bez przepychania podchodzili i zabierali wręczane im paczki. Wielu nie doszło do samochodów, umierając na tej krótkiej drodze. 
Stałem na boku z opaską Czerwonego Krzyża na ręku i obserwowałem ten żałosny pochód. U wielu pań z Czerwonego Krzyża widziałem łzy. Nie wyobrażały sobie nawet, że człowieka w XX wieku może doprowadzić do takiego stanu drugi człowiek, mieniący się często nadczłowiekiem. Więźniowie zabierający paczki nie dziękowali. Prawdopodobnie nie mieli na to sił. Odchodząc, całowali tylko powiewającą chorągiewkę Czerwonego Krzyża i w tym geście zawarli chyba największą podziękę. Cóż, kiedy po odjeździe samochodów co najmniej połowę obdarowanych okradli SS-mani. 
W lesie słyszało się wielojęzyczne rozmowy. Była to istna wieża Babel. Pod wieczór 30 kwietnia zjawiają się u mnie przyjaciele z pracy, Iwan i Siergiej, i proponują pójście z nimi. Oświadczyli mi, że bardzo bym się im przydał, znam bowiem język rosyjski i mogę śmiało uchodzić za Rosjanina. Zakupili bądź zamienili za pasiaki od SS-manów około trzydziestu karabinów, szwaby bowiem musiały już coś węszyć i wiedzieć, gdyż na gwałt przebierały się za więźniów. 
Z oferty nie skorzystałem, po prostu nie miałem sił. Eskorta SS zaczęła topnieć. Niemcy uciekali, niemniej jednak wśród załogi SS zobaczyłem nowe twarze. Nie wróżyło to nic dobrego. Spostrzeżeniem podzieliłem się z kolegami i po chwilowej naradzie postanowiliśmy oczywiście w naszej grupie „wiać”. 
Powynoszono do lasu nasze koce i łachmany i ruszyliśmy w ciemną noc. Pamiętam, że w grupie tej był „apostoł”, nazywany tak z uwagi na swój wzrost, Zygmunt Rogowski, był również ksiądz Baranowski, koledzy: Kowalczyk, Krajewski, Toliński, Kosztowny, Józek z Włodawy i oczywiście ja, tudzież kilku kolegów, których nazwisk już nie pamiętam. Razem było nas dziesięciu. 
Wolność
1 maja 1945 r. po śnie w gęstej świerczynie przywitał nas słońcem. Dokuczał nam głód nie do opisania. Pożywienie to runo leśne, a nawet mchy oraz młodziutkie pączki świerków, jodeł i owoce buka. Około godzin południowych spotkało nas wyjątkowe szczęście – natrafiliśmy na zdechłego czy zabitego konia. Radość nasza nie miała granic. Mięso, świeże mięso, las i nasza dziesiątka z obozu. Przygotowania do uczty. Nieważne, ile dni trup koński leżał, a może był świeżutki i dla nas przygotowany? Nie obeszło się i bez ceremoniału liturgicznego. Ksiądz Baranowski pobłogosławił skarb, odprawił modły, a Józek z nożem przystąpił do dzieła. Naciął skórę i wyciągnął najlepszą cząstkę, polędwicę. Podzielono ją na dziesięć równych części i przygotowano ognisko. Wystrugano patyki w szpikulec i wszyscy stanęliśmy nad ogniskiem. Ale zaledwie zaczęło skwierczeć, Zygmuś już ma kęs przy ustach. Krzyczę: „Zygmunt, zwariowałeś? Surowe! Zdechniesz, żołądek pusty!”, a on na to: „Stasiu, ja tylko wącham zapaszek i może ze dwa razy polizałem”. Ucztę musieliśmy przerwać, bo oto najechał nas oddział kawalerii niemieckiej około piętnastokonny. Żołnierze wybiedzeni, a chude szkapy zabrały się do ogryzania gałęzi. Po wymianie zdań właśnie od nich dowiedzieliśmy się, że „Vaterland kaputt”, a Hitler „ist tot”. (...) Właściwie nikt tej nocy nie spał, toteż o świtaniu wszyscy byliśmy na nogach, sądząc, że ruch może nam najlepiej zrobić. Bez wahania więc ruszamy w drogę, byle naprzód, byle bliżej. Ale bliżej czego?
Mogła być godzina 4.00 rano, kiedyśmy się z gęstego lasu wydostali na piaszczystą drogę. Po drugiej stronie dostrzegłem parę chałup. Czyste i bardzo schludne. Podchodzę do pierwszej, w opłotkach napotkałem staruchę pochyloną i ciężko się poruszającą, przeprosiłem i zapytałem głośno, co to za wieś. Bąknęła mi nazwę, której nie pamiętam. „A co to za kraj?”, pytam. „Meklemburgia”, pada odpowiedź. „A miasto najbliższe?” „Schwerin”. Odległy o osiem kilometrów. Następnie staruszka zapytała, czy my jesteśmy więźniami, a na potwierdzającą odpowiedź wyrzekła następujące słowa:
„Pół godziny temu, a może i więcej, przyjechały tu w tę stronę czołgi amerykańskie”. Tak przyszła do nas wolność równocześnie z majową jutrzenką. Padliśmy na kolana, całując piasek, a następnie za księdzem Baranowskim zaintonowaliśmy „Pod Twoją obronę uciekamy się”.

Fragment książki Stanisława Głowy „Mrok i mgła nad Auschwitz. Wspomnienia więźnia nr 20017”, która ukazała się nakładem wydawnictwa Replika. Lead, śródtytuły i skróty pochodzą od redakcji.