Moja matka była Angielką. Zmarła, gdy byłem bardzo młody – opowiadał Bill. – Ojciec ożenił się jeszcze dwa razy. Po raz trzeci z siostrą matki Lili. Gdy okazało się, że w wyniku działań wojennych ich dom jest spalony, a nasz przy Narbutta ocalał, zamieszkały u nas. Byłem bardzo szczęśliwym młodym człowiekiem, który miał dwie piękne dziewczyny w domu – Halę i Lili – dodał ze śmiechem.
Niewiele osób o tym wie, że Alicja miała siostrę bliźniaczkę, Halinę. Początkowo dość trudno było je rozróżnić. Ale Bill podszedł metodycznie do sprawy. Po wnikliwym przyjrzeniu się twarzom obu pięknych dziewcząt doszedł do wniosku, że jedna miała małą kropkę na nosie. To była Halina.
Uczucie, nauka i konspiracja
Lili i Bill zaczęli spędzać ze sobą coraz więcej czasu, aż w końcu zakochali się w sobie bez pamięci. Ale że zwłaszcza podczas okupacji człowiek nie może żyć samą miłością, oboje rozpoczęli naukę. Chłopak – w Szkole Inżynierskiej imienia Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda, a Lili – w Szkole Medycznej Zaorskiego. Na dodatek oczywiście zaangażowali się w działalność konspiracyjną. Bill został żołnierzem batalionu „Kiliński”, kończąc równocześnie podziemną podchorążówkę, a Lili jako studentka tajnej medycyny zaczęła organizować drużynę sanitariuszek i przeprowadzać szkolenia. W mieszkaniu dziewczyny Bill ukrywał również broń.
– Na wiosnę czterdziestego czwartego roku dostałem angielski lekki karabin maszynowy ze zrzutu. Oczywiście był cały wysmarowany – wyjaśniał.
W związku z tym całą niedzielę spędzili oboje na czyszczeniu broni. W końcu idealnie przygotowany i zabezpieczony sten został ukryty w piwnicy domu pod stertą kartofli.
Do Warszawy zbliżał się front, wszyscy przygotowywali się więc do godziny W. Aż nadszedł dzień, na który tak bardzo czekali.
Niestety Bill, czyli plutonowy podchorąży „Pałąk”, dowódca 2 plutonu 2 kompanii batalionu „Kiliński”, został ranny już 1 sierpnia podczas ataku na Pocztę Główną. Diagnoza była mało optymistyczna: rana postrzałowa nadgarstka z uszkodzeniem kości. Najpierw trafił do szpitala w podziemiach PKO, gdzie lekarz spojrzał na jego rękę i stwierdził kategorycznie:
– Trzeba amputować.
Na szczęście młody lekarz Mirosław Vitali sprzeciwił się decyzji starszego kolegi:
– Spróbuję ją uratować – powiedział odważnie.
„Pałąka” zabrano na noszach do szpitalika znajdującego się w piwnicach sklepu papierniczego przy ulicy Moniuszki 11. Tam bez prześwietleń rentgenowskich doktor złożył mu rękę.
– Proszę zobaczyć – po latach mówi Bill z niekwestionowaną dumą. – Ręka jest nieco krzywa, ale mogę poruszać wszystkimi palcami!
Po operacji Bill dochodził do siebie w szpitalu. Lili, przebywająca na Poczcie Głównej, odwiedzała go bardzo często. Na łóżku obok leżał jego dowódca, podporucznik Franciszek Szafranek „Frasz”.
– Dlaczego ty i Lili się nie pobierzecie? – zapytał pewnego dnia. – Wyglądacie na zakochanych i szczęśliwych! Mogę wam pomóc przy organizacji ślubu… – zaproponował.
– Nie żartuj! Jak w takiej sytuacji możemy się pobrać? – zapytał zaskoczony Bill.
Ja to załatwię! – rzucił tylko ranny sąsiad.
Meldunek: jutro o 11. ślub!
„Frasz” przez gońca przesłał notatkę do dowództwa batalionu. Wieczorem nadeszła wiadomość, że ksiądz Wiktor Potrzebski „Korda” wyznaczył termin ślubu na następny dzień na godzinę jedenastą. Goniec został więc od razu wysłany do przyszłej panny młodej z uprzejmą prośbą, by stawiła się na własny ślub.
– Wprawdzie nie poprosiłem Lili o rękę, ale przyszła i ceremonia została przeprowadzona – dodał, uśmiechając się ciepło, Bill.
– On zdecydował – potwierdza żona. – A ja się oczywiście zgodziłam. Ale on zawsze był pewny swego.
Nie obyło się jednak bez pewnych trudności. Ojciec pana młodego, wyższy urzędnik powstańczej Rady Jedności Narodowej, przyszedł tego dnia odwiedzić syna. Dowiedział się więc przy okazji o całej sprawie.
– Jutro odbędzie się nasz ślub, przyjdź, proszę… – powiedział Bill.
– Co ty, zwariowałeś? – zapytał zaskoczony ojciec. Ale widząc, że syn mówi poważnie, zaczął mu tłumaczyć: – Lekkomyślnie jest się wiązać w tak niepewnych czasach – przekonywał. – Jesteście jeszcze tacy młodzi…
– Tatusiu, jutro możemy już nie żyć. Więc dlaczego nie?! – odpowiedział Bill.
I ten argument okazał się najbardziej przekonujący!
Rodzinę panny młodej, mieszkającą po drugiej stronie Alei Jerozolimskich, poinformowano o wydarzeniu za pośrednictwem Harcerskiej Poczty Polowej.
Kaplica szpitalna, w której 13 sierpnia odbył się najsłynniejszy ślub powstańczy, była bardzo skromnie urządzona. Znajdowała się w tym samym budynku, co szpitalik, tyle że na parterze. Ołtarz ustawiony został na złożonych tam belach papieru.
– Nie było na nim żadnych kwiatów – opowiadała Lili. – Wszyscy byli tak zwyczajnie ubrani. Nawet gorzej niż normalnie – dodała.
– Pamiętam, że wszystko było szare – skomentował Bill. – Jedyny kolor to te gladiolusy, które ona miała w ręku. No i czerwono-białe opaski.
– I ten wszechobecny zapach szpitala – dorzuciła Lili – i środków dezynfekujących….
Tuż przed ceremonią okazało się jednak, że nikt nie pomyślał o obrączkach. Przemiła żona doktora Vitalego, Rysia, chciała podarować młodej parze ich obrączki, ale Bill stanowczo zaprotestował. Znalazło się bowiem inne rozwiązanie. Dość oryginalne zresztą!
– Jeden z kolegów odciął z wiszącej firanki dwa kółka i one posłużyły nam jako obrączki – relacjonował. – Jedno było mniejsze, drugie – większe. Do tej pory pasują nam na palce – dodał ze śmiechem.
Zadbano również o stroje – dla pana młodego przygotowano mundur (przestrzegając zasad konspiracji, do walki poszedł po cywilnemu, tylko z opaską na ręku). Przed samą ceremonią trzeba było tylko rozciąć rękaw, by nie uszkodzić dopiero co złożonej ręki i… by pięknie się prezentował. Koleżanki zaś pomogły przygotować się Lili.
Świadek pana młodego niestety nie pojawił się na uroczystości. Wraz z większością oddziału musiał odpierać niemiecki atak na Pocztę Główną. Byli za to obecni ojciec pana młodego, doktor Mirosław Vitali „Jerzy” z żoną, sprawca całego zamieszania „Frasz”, ale i przypadkowi uczestnicy – pielęgniarki ze szpitalika, inni ranni, żołnierze z okolicznych oddziałów.
Ślub uwieczniony na kliszy
Po drugiej stronie ulicy Moniuszki w restauracji Adria stacjonowało Biuro Informacji i Propagandy. Gdy dotarła tam informacja o ślubie powstańczym, natychmiast przybiegła ekipa filmowa. Zjawił się także Eugeniusz Lokajski „Brok”, świetny fotograf. To dlatego ślub Lili i Billa jest tak wspaniale udokumentowany. Podobno poproszono nawet w tym celu młodą parę o powtórzenie pocałunku – za pierwszym razem nie udało się go uwiecznić.
Ksiądz, przygotowując akt ślubu, zapytał młodych o ich pseudonimy. Tutaj w sprawę włączył się jednak ojciec pana młodego.
– Konspiracja już się skończyła – powiedział spokojnie. – Jak potem udowodnią, że to oni zawarli związek małżeński? – zapytał. – Proszę wpisać ich imiona i nazwiska.
Przyjęcie weselne państwa młodych odbyło się natomiast na dwie raty. Jego pierwszą część zorganizowano w samym szpitalu, drugą – na Poczcie Głównej. Koledzy z oddziału „Pałąka” nie mogli pogodzić się z faktem, że ominęła ich tak wspaniała uroczystość. Dlatego sami przygotowali poczęstunek, zapraszając na niego nowożeńców. Na szczęście magazyny żywności, zdobyte na Poczcie Głównej, były bardzo dobrze zaopatrzone. Nie zabrakło więc ani trunków, którymi wznoszono liczne toasty, ani przekąsek. Co znalazło się wówczas na stole weselnym?
– Pasztety francuskie, portugalskie sardynki i biszkopty – odpowiada Bill.
Dodatkowa konsekwencja zawarcia związku małżeńskiego dla niego była taka, że w trybie natychmiastowym został wypisany ze szpitala. Usłyszał wówczas:
– „Pałąk”, jak jesteś taki zdrowy, że możesz ślub brać, to wracać na linię!
Podsumowując tamten czas, Lili stwierdziła:
– Każdy ma jakieś pojęcie o ślubie. A my nie mieliśmy i to się stało tak po prostu. – Po chwili dodała jednak: – To było coś specjalnego dlatego, że to było takie niecodzienne. Zupełnie inne.
Miesiąc miodowy w powstaniu
Po zawarciu związku małżeńskiego Bill wrócił wprawdzie do oddziału, ale ze względu na odniesione rany nie uczestniczył już bezpośrednio w walkach. Pełnił służbę w biurze. Za dnia normalnie na Poczcie Głównej przebywało około piętnastu, dwudziestu osób. Większość powstańców brała udział w walkach o PAST-ę czy Café Club lub odpierała ataki Niemców, przeprowadzane od strony Nowego Światu. Kiedy jednak rozpoczęły się bombardowania, w budynku zaczęło się robić niebezpiecznie, chociaż sądzono, że schrony z żelbetonową konstrukcją gwarantują dobrą osłonę.
– Nagle miałem takie przeczucie, że w nas zaraz trafią – wspominał Bill. – Po prostu wiedziałem, że nie należy iść do schronu.
Jego koledzy jednak nie zgadzali się z nim. „Wszyscy do schronu!” – nawoływali. „Nie idźcie tam!” – powiedział stanowczo i prawie siłą zmusił kilka najbliższych mu osób do wyjścia z budynku.
– I w tym momencie bomba trafiła w to miejsce, gdzie był żelbetowy dach nad schronem – opowiadał. – Ciężka konstrukcja zgniotła wszystkich, którzy byli w środku!
Ci, którzy ocaleli, próbowali ratować towarzyszy. Rozbijać beton. Niestety nikt nie przeżył.
Resztki batalionu przeszły wówczas do szkoły imienia Górskiego, ale z kolei tam to Lili nie czuła się najlepiej. W końcu powiedziała do męża:
– Uciekajmy stąd! To będzie następny cel!
Posłuchał jej. Wcześnie rano wyszli z budynku. Dotarli na Chmielną. Zatrzymali się w gruzach po sklepie Radzymińskiego. Godzinę później szkoła została zbombardowana. I znowu kilkadziesiąt osób zginęło.
– Przeczucie – powiedział Bill. – Tylko przeczucia człowieka ratują.
Kiedy było już wiadomo, że podpisano zawieszenie broni, ojciec Billa i jego żona przekonali go, by wrócił do szpitala. Dzięki temu mógł trafić do jenieckiego szpitala, a nie do normalnego obozu. Poszedł więc do punktu przy ulicy Poznańskiej. Był tam zaprzyjaźniony doktor Vitali i oczywiście Lili, miał więc zapewnioną dobrą opiekę.
Biegowie zostali wywiezieni niemieckim pociągiem sanitarnym do Zeithain koło Mühlbergu. Po wyzwoleniu obozu, by nie wpaść w ręce Rosjan (obóz znajdował się po złej stronie Łaby), przeszli do strefy amerykańskiej.
– Myśmy zdecydowali, że pod sowiecką okupację nie chcemy wracać – wspominał Bill. – Już wiedzieliśmy, co to znaczy. Dochodziły do nas informacje, co się działo w czerwcu i w lipcu czterdziestego czwartego roku. W Warszawie zostawili nas przecież na lodzie. Nawet nie pozwolili lądować alianckim samolotom…
Bill, znający świetnie kilka języków, a zwłaszcza angielski, miał różnorodne możliwości zawodowe. W końcu zdecydowali się na wyjazd do Stanów Zjednoczonych.
– Muszę powiedzieć, że… człowiek jest zawsze zdany na siebie – stwierdził Bill, podsumowując krótko swoje losy. – Ewentualnie może liczyć jeszcze na dobrych przyjaciół – dodał. – Moje doświadczenie pokazuje, że trzeba pracować i pchać się naprzód własnymi siłami. Nie trzeba czekać na to, żeby ktoś pomógł. To mi dał udział w walce powstańczej – podkreślił. – Świadomość, że trzeba ciągle o wszystko walczyć: o swoją rodzinę, o karierę… Nie można siedzieć i nic nie robić…

Fragment książki Agnieszki Cubały „Miłość ’44. Prawdziwe historie powstańczej miłości”, która ukazała się nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka. Tytuł, lead i śródtytuły pochodzą od redakcji.