Nie mieliśmy szczęścia jako naród. W czasie, kiedy niepodległe społeczeństwa zachodnie budowały zręby swojej nowoczesności w początkach rewolucji przemysłowej XIX w., my nie mieliśmy zdolności podejmowania decyzji o własnym rozwoju i przyszłości. Zaborcy ponoszą winę za nasze zapóźnienie w stosunku do cywilizacji zachodniej.
Kiedy na Zachodzie dokonywał się przewrót przemysłowy na zawsze obalający feudalne stosunki społeczne, w Polsce podstawą dochodu narodowego nadal było słabo rozwinięte rolnictwo bazujące na relacjach rodem z najmroczniejszej epoki pańszczyźnianej. Na szczęście światłe kręgi społeczeństwa polskiego, choć rozdzielone pod panowaniem trzech cesarzy, nieustannie dążyły do samomodernizacji narodowej. To określenie najlepiej definiuje mozolny proces nadganiania zapóźnień cywilizacyjnych wdrażany – mimo wielu przeszkód – przez wykształconych patriotów.

Polska rewolucja przemysłowa
Krokiem milowym w dziele nadążania za zmianami zachodzącymi w Europie Zachodniej było założenie przez ministra skarbu Królestwa Kongresowego Ksawerego Druckiego-Lubeckiego pierwszego banku narodowego. W 1828 r. dekret carski powołał Bank Polski, którego kapitał zakładowy pochodzący z funduszy rządowych wynosił 30 mln zł. Posiadający własną osobowość prawną Bank Polski zajmował się emisją banknotów, obsługą długu publicznego, emisją pożyczek skarbowych, przechowywaniem depozytów i funduszy instytucji publicznych. Prowadził także rachunki depozytowe osób i podmiotów gospodarczych oraz handel podstawowymi towarami, czyli działalność przynależną każdemu zwyczajnemu bankowi handlowemu. Bank Polski spełniał wiele ważnych funkcji finansowych – udzielał krótko- i długoterminowych kredytów, inwestował  w rozwój przemysłu i rozwój infrastruktury transportowej. Dzięki pożyczkom ulepszono stan dróg krajowych takich  jak: Trakt Krakowski i Trakt Lubelski. Przywrócenie równowagi budżetowej i naprawa finansów stały się czynnikiem stymulującym przemysł włókienniczy, hutniczy i górniczy. Łatwość w uzyskiwaniu kredytów i realne możliwości ich spłaty powodowały, że ziemiaństwo coraz chętniej kupowało sprzęt potrzebny do modernizacji folwarków. To z kolei stymulowało rozwój przemysłu Królestwa.
W 1824 r. minister Lubecki wywalczył specjalny dekret królewski, który przekazywał zarządzanie górnictwem ministrowi skarbu. W latach 1824–1828 w przemysł hutniczy i górniczy zainwestowano 26 mln złotych. Utworzono Oddział  Górnictwa Rządowego Banku Polskiego, na czele którego stanął  Fryderyk Wilhelm  Lempe – polski matematyk, inżynier górnictwa i działacz gospodarczy. We wrześniu 1827 r. powstał  „Projekt planu ogólnego zamierzonych nowych zakładów do produkcji żelaza w województwach sandomierskim i krakowskim ułożony przez Fryderyka W. Lempego”.  Była to nakreślona z rozmachem koncepcja budowy 15 pieców hutniczych, 8 walcowni i 76 fryszerek, czyli pieców, w których surówka wielkopiecowa przerabiana była na stal. Ogromnym krokiem w uprzemysłowieniu Kongresówki była opierająca się na planach inż. Lempego budowa w latach 1834–1840 Huty Bankowej we wsi Dąbrowa, która, stosując koks, produkowała żelazo i stal. Był to prawdopodobnie największy zakład metalurgiczny w granicach Cesarstwa Rosyjskiego. Należy także wspomnieć o szybkim rozwoju przemysłu włókienniczego, jaki na podstawie planów Stanisława Staszica dokonał się w rejonie Gór Świętokrzyskich i Łodzi.

Ruch staszicowski
Omawiając imponujący rozwój Królestwa Kongresowego, warto zatrzymać się na chwilę przy postaci księdza Stanisława Staszica, który był jedną z najznakomitszych postaci oświecenia polskiego, a także późniejszym działaczem gospodarczym o wszechstronnych zainteresowaniach, w tym społecznych, ekonomicznych i przyrodniczych. Sprawując urząd dyrektora Wydziału Przemysłu i Kunsztów, opracował plan rozbudowy Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. W 1816 r. zainicjował powstanie Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach i kopalni węgla kamiennego w Dąbrowie Górniczej. W tym samym roku za sprawą Stanisława Staszica utworzono Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze – pierwszą samorządową organizację na terenach polskich. Staszic przekazał na własność chłopom dziewięć wsi i jedną osadę ze swoich dóbr rodowych. Uzyskali oni prawo czynszowe do ziemi i budynków, za co byli zobowiązani do udziału finansowego w działalności gmin i wpłacania czynszu do Kasy Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego. Towarzystwo prowadziło kasę pożyczkowo-oszczędnościową, szpital, pomoc w przypadku nieszczęść naturalnych, takich jak pożar, wsparcie dla osób starszych i sierot. Ważnym elementem było prowadzenie pięciu szkół elementarnych. Pieniądze na finansowanie działalności Towarzystwa pochodziły z lasów, tartaku, młynów i cegielni, które stanowiły własność wspólną gminy. Jako filantrop Stanisław Staszic łożył na Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego oraz na kilka warszawskich szpitali. Jako autor prac filozoficznych i przyrodniczych, był ów światły kapłan prekursorem wcielania w życie koncepcji społeczno-ekonomicznych, które pozytywiści polscy nazwą później pracą u podstaw lub pracą organiczną. Trudno się więc dziwić, że to właśnie osobę Stanisława Staszica wybrano na patrona ruchu społecznego dążącego do industrializacji ziem polskich i rozwoju polskiej edukacji technicznej.
W duchu koncepcji staszicowskich konserwatyści krakowscy zgłosili postulat utworzenia pierwszej galicyjskiej uczelni górniczo-hutniczej. Geolog Leon Pitułko podkreślał, że nie chodzi jedynie o powołanie kolejnej szkoły kształcącej dobrych techników, ale, jak to ujął nieco poetycko, „przemianę duszy polskiej”. Akademia Górniczo- -Hutnicza miała być zatem kuźnią umysłów pragmatycznych, które dałyby narodowi polskiemu – nawet w niekorzystnych dla niego warunkach politycznych – oręż edukacyjny. „Mamy zejść z siodeł ułańskich i z nie mniej rycerskim sercem, wiernym jak dawniej swoim celom, zasiąść do spokojnej, wytężonej, ale bogatej w plon pracy” – pisał w drugiej połowie lat 60. XIX w. Pitułko.
To właśnie środowisko geologów postulowało utworzenie polskiej szkoły górniczo-hutniczej. Powoływali się przy tym na górnicze tradycje narodowe sięgające średniowiecza. Przypominano, że osady górnicze w owych zamierzchłych czasach polskiej świetności podlegały bezpośrednio władzy królewskiej. Rzecznicy utworzenia narodowej szkoły górniczej wspominali nazwy takich kopalni, jak: Wieliczka, Bochnia, Olkusz czy Bytom. Jednak w drugiej połowie XIX stulecia niewielu Polaków tam pracowało. Niemal cała kadra kierownicza i inżynieryjna składała się z Niemców. Polscy studenci na uczelniach technicznych w Niemczech i Austrii coraz częściej doświadczali dyskryminacji na tle narodowościowym. Uczelnie techniczne, takie jak szkoła górnicza w austriackim mieście Leoben, przekształcona później w uniwersytet Montanuniversität Leoben, coraz częściej zamykała drzwi przed polskimi studentami.
To głównie przez antypolskie ekscesy na tej uczelni koncepcja budowy jej polskiego odpowiednika nabrała tempa. W 1878 r. powstała Czytelnia Polska Akademików, która zrzeszała polskich studentów wydziału górnictwa.
Coraz częstsze pojedynki, na które polscy studenci wyzywali swoich niemieckich i austriackich kolegów, spowodowały, że w 1882 r. powstał polski klub szermierczy w Leoben. To z grona studentów tej uczelni wywodzić się będą późniejsi postulatorzy utworzenia krakowskiej Akademii Górniczej.

Marzenie dwóch pokoleń
Polska, a właściwie obszar I Rzeczypospolitej rozdartej między trzy zaborcze imperia, potrzebowała jak powietrza nowych inżynierów. Któż jednak miał ich kształcić? Polskie złoża coraz częściej były eksploatowane przez kapitał pruski, który dysponował odpowiednią kadrą techniczną.
Żeby jednak powołać polską uczelnię górniczą, nie wystarczyły jedynie dobre chęci i odpowiednie fundusze. Te zapewne znalazłyby się w stosunkowo krótkim czasie. Problemem było przekonanie zaborców co do konieczności utworzenia takiej szkoły. Największe szanse na realizację miał taki projekt w zaborze austriackim. To właśnie konserwatywne kręgi intelektualne Krakowa jako pierwsze zaczęły kampanię przekonywania władz centralnych w Wiedniu co do konieczności otwarcia takiej wszechnicy inżynierów górnictwa. Austriacy początkowo nie chcieli słyszeć o niezależnym ośrodku polskiej myśli technicznej. – Dlaczego nie wysyłacie swoich dzieci na naukę do już istniejących, cieszących się światowym uznaniem, uczelni austriackich? – pytali ministrowie rządu cesarskiego. Dodatkowo na pomysł utworzenia galicyjskiej szkoły górniczej we Lwowie lub w Krakowie nie chcieli się zgodzić czescy i ukraińscy deputowani do austriackiego parlamentu. Ci drudzy uzależniali swoją zgodę od decyzji rządu cesarsko-królewskiego w sprawie budowy uniwersytetu ukraińskiego we Lwowie.
Polacy nie zamierzali się jednak poddawać. Od marca 1876 r. Sejm Krajowy zasypywał Wiedeń kolejnymi wnioskami, pod którymi szczególnie często pojawiało się nazwisko profesora nauk prawnych, posła Fryderyka Zolla.
Także Rada Miasta Krakowa miała swój chlubny udział w walce o Akademię Górniczo-Hutniczą. W listopadzie 1897 r. krakowscy radni zwrócili się z petycją do Sejmu Krajowego o założenie szkoły górniczo-hutniczej. Pomysł radnych wspierali szczególnie gorąco inżynierowie krakowscy. Na krakowskim zjeździe polskich hutników i górników w 1906 r. przyjęto wniosek o otwarcie wydziału górniczego na politechnice lwowskiej. Wydawało się, że takie rozwiązanie zadowoli wszystkich i rozwiąże problem kształcenia kadr inżynierskich z zakresu górnictwa. Kolejny zjazd, który miał miejsce cztery lata później, co prawda podtrzymał ten postulat, ale powołana dziewięcioosobowa delegacja, na której czele stanął Jan Alfons Surzycki, zażądała od cesarsko- -królewskiego rządu przede wszystkim powołania akademii górniczej w Krakowie.
Dobra akcja promocyjna przyniosła oczekiwany plon. 10 lipca 1912 r.  Ministerstwo Robót Publicznych udzieliło zgody na utworzenie wyższej szkoły górniczej w Krakowie. Długa walka dobiegała końca. Kiedy wiadomość o decyzji ministerstwa została ogłoszona na posiedzeniu Rady Miasta Krakowa przez prezydenta Juliusza Lea, radni przyjęli ją gromkimi brawami. Rada zobowiązała się przekazać grunty pod budowę i wyasygnowała na ten cel 200 tys. koron. Ministerstwo powołało komitet ekspercki, w którego skład weszło czterech profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, jeden profesor politechniki lwowskiej i wiceprezydent Krakowa Jan Sare.
31 maja 1913 r. cesarz Franciszek Józef wydał najwyższe postanowienie potwierdzające powołanie szkoły górniczej w Krakowie. Sędziwy monarcha powierzał budowę uczelni cesarsko-królewskiemu ministrowi robót publicznych Ottokarowi Trnce. Pochodzącemu z Pardubic czeskiemu ministrowi nie było jednak dane wybudować krakowskiej uczelni. Dwie kule wystrzelone 28 czerwca 1914 r. przez Gawriłę Principa w Sarajewie rozpoczęły światową pożogę, która w ciągu kolejnych czterech lat odebrała życie blisko 20 mln ludzi. Wielka Wojna była obłędem bez precedensu w historii rodzaju ludzkiego. Wszystkie inne wojny miały jakieś uzasadnienie, podłoże ideologiczne, narodowe, rasowe, ekonomiczne czy zwyczajnie rabunkowe. Nikt jednak nie jest w stanie jednoznacznie zdefiniować i wskazać celu hekatomby, która spadła  na Europę latem 1914 r. Dla Polski ta największa ze znanych wówczas wojen okazała się zbawienna w skutkach. W 1832 r. Adam Mickiewicz napisał: „O wojnę powszechną za wolność ludów, Prosimy Cię, Panie. O broń i orły narodowe, Prosimy Cię, Panie… O niepodległość, całość i wolność Ojczyzny naszej, Prosimy Cię. Panie”. Modlitwa została wysłuchana. W listopadzie 1918 r. Polska wracała na mapę Europy po ponad 123 latach niebytu.
Nic już nie stało na przeszkodzie do realizacji marzeń ludzi, którzy od połowy XIX w. postulowali konieczność utworzenia szkoły górniczej w Krakowie.  8 kwietnia 1919 r., a więc zaledwie pięć miesięcy po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie utworzenia Akademii Górniczej w Krakowie. 1 maja 1919 r. sam Naczelnik Państwa Józef Piłsudski dokonał wręczenia nominacji profesorskich pierwszym wykładowcom. Wraz z odrodzoną ojczyzną rodziła się do życia nowa, wspaniała szkoła opierająca się na nowoczesnej koncepcji staszicowskiej. Przez sto kolejnych lat ta z początku jednowydziałowa szkoła górnicza przekształci się w potężną 17-wydziałową uczelnię o infrastrukturze, programie nauczania i kadrach dorównujących najlepszym uniwersytetom technicznym świata.

Materiał powstał we współpracy z AGH w ramach obchodów Jubileuszu 100-lecia uczelni