30 stycznia 1934 r. w Niemczech miały się odbyć uroczystości związane z pierwszą rocznicą przejęcia władzy przez Hitlera. Narodowi socjaliści uwielbiali obchodzić wszelkiego rodzaju rocznice związane z historią ich ruchu. Stworzono zatem nowy kalendarz świąt państwowych, wśród których najważniejsze były trzy: 30 stycznia – dzień przejęcia władzy, 20 kwietnia – urodziny Führera, oraz 9 listopada – rocznica puczu monachijskiego. 

W pierwszą rocznicę przejęcia władzy odbyło się uroczyste posiedzenie Reichstagu, który przy tej okazji przyjął „ustawę o odbudowie Rzeszy”. W rzeczywistości było to najbardziej destrukcyjne prawo w historii Niemiec. Ustawa likwidowała parlamenty krajowe, odbierała rządom landów prawo sprawowania władzy na obszarach dawnych księstw i historycznych krain. Upoważniała także rząd Rzeszy do ustanawiania nowego prawa konstytucyjnego dekretami, bez zgody parlamentu.

Tego samego dnia w nazistowskiej gadzinówce „Der Angriff” ukazał się artykuł ministra propagandy Josepha Goebbelsa opatrzony długim, ale jakże znamiennym tytułem: „Żadnego przepychu, tylko 22 miliony dla biednych!”. Autor informował, że z okazji pierwszej rocznicy powołania gabinetu Adolfa Hitlera rząd zrezygnował z hucznych uroczystości, ale za to rozdał w ramach pomocy zimowej żywność i talony na węgiel o wartości 22 milionów reichsmarek.

Kilka dni później minister propagandy napisał kolejny artykuł pod równie wymownym tytułem: „Więcej moralności, mniej moralizatorstwa”. Przekonywał w nim, że istnieje konieczność walki z „obyczajowością, która od biedy mogłaby regulować życie w zakonie żeńskim, ale która jest całkowicie niestosowna do życia w nowoczesnym kulturalnym państwie”. W ten sposób Goebbels zaatakował prasę konserwatywną, która szła na pierwszy ogień tzw. regermanizacji ówczesnych mediów.

Minister propagandy w natarciu

Wszystkie artykuły ministra propagandy ze stycznia i lutego 1934 r. są przesiąknięte zajadłą nienawiścią do prasy „znajdującej się w obcych rękach”. 7 lutego tego roku Goebbels wygłosił płomienne przemówienie przed prezydium Izby Kultury Rzeszy. Reprezentanci niezależnych mediów ze zdumieniem usłyszeli, jak szef narodowosocjalistycznej propagandy nazywa niezależną prasę „anarchistyczną, wszystko niszczącą i podkopującą albo potulną wobec obcych jak pokojowy piesek!”. W opinii Goebbelsa nie była ona zdolna „znaleźć złotego środka, którym jest suwerenna, szlachetna, życzliwa krytyka poszczególnych działań, która byłaby połączona z pozytywnymi i dobrymi radami”. Dlaczego ta „demokratyczna” prasa, uzależniona od ośrodków zagranicznych, nie dostrzega tego, jak wspaniale zmieniamy ten kraj? – pytał w uniesieniu ulubieniec Hitlera. – „Dlaczego nie potrafi dostrzec, jak wiele pomocy dają nasze programy socjalne, jak bardzo zmniejszyliśmy bezrobocie, jak przywracamy moralność po tym bałaganie stworzonym przez naszych poprzedników?”.

W obronie wolnych mediów stanęli dwaj znakomici dziennikarze: Rudolf Kircher, redaktor naczelny „Frankfurter Zeitung”, i pisarz Ehm Welk, redaktor naczelny „Grüne Post”, który pod pseudonimem Thomas Trimm napisał słynny artykuł „Tylko słowo, panie ministrze!” (niem. „Herr Reichsminister, ein Wort, bitte!”), w którym krytykował rozwijającą się nazistowską cenzurę. Rozwścieczony Goebbels napisał w swoim pamiętniku: „»Grüne Post« znowu bezczelnie przeciwko mnie. Dzisiaj spodziewany zakaz (dystrybucji tej gazety – przyp. P.Ł.). Znowu pokażę tym bezczelnym Żydom, że mogę też inaczej”. No i pokazał. Gazeta „Grüne Post” dostała trzymiesięczne zawieszenie sprzedaży, a Ehm Welk trafił do obozu koncentracyjnego.

Mimo to 19 kwietnia, w przeddzień najważniejszego święta III Rzeszy, jakim były urodziny Hitlera, nieulękniony Kircher opublikował kolejny artykuł krytykujący sterowanie prasą przez ministra propagandy. Wieczorem tego samego dnia, na przyjęciu Związku Niemieckiej Prasy, rozsierdzony Goebbels oświadczył zebranym, że prasę muszą zasilić nowe kadry: „do prasy trzeba stopniowo wlewać młodą krew (...), to mają być ludzie wychowani w duchu narodowego socjalizmu, którzy mają go we krwi”.

Tak oto rozpoczęła się „regermanizacja” prasy niemieckiej.

Nazistowski monopol na „prawdę”

Ale czy nazistom udało się ją zrealizować do końca? Wbrew powszechnemu przekonaniu narodowym socjalistom nie udało się od razu podporządkować sobie prasy. Przejęcie środków masowego przekazu było priorytetem, ale wcale nie takim prostym w realizacji jak podporządkowanie sobie administracji poszczególnych landów, sądów, szkolnictwa, policji czy innych najważniejszych gałęzi życia społecznego. 

Prasa niemiecka miała swoją lokalną specyfikę, co utrudniało usidlenie jej przez centralnie sterowaną cenzurę. Inaczej niż w innych krajach europejskich w Niemczech nie było w zasadzie prasy ogólnokrajowej. Wielkonakładowe dzienniki centralne, tak charakterystyczne dla brytyjskiej prasy, nieznane były Niemcom. Tutaj środki masowego przekazu były ostatnim reliktem dawnego rozdrobnienia dzielnicowego. Prasa niemiecka odzwierciedlała zatem siłę lokalnych patriotyzmów. Nawet członkowie NSDAP czy fanatyczni SA-mani czytali gazety, które odzwierciedlały ich partykularyzmy kulturowe. Na przykład gazety bawarskie były podszyte nutką lokalnego szowinizmu i góralskiego katolicyzmu, a tytuły wydawane w północnych landach odwoływały się do tradycji protestanckich. Także na tym polu widać było pewne sympatie lub antypatie. Tytuły pruskie były przesiąknięte niechęcią do Polaków, natomiast w saksońskich można było wyłapać nutę życzliwości dla wschodnich sąsiadów. 

Ta różnorodność regionalna wyrażała się także w liczbach. Przed dojściem Hitlera do władzy w Niemczech istniało 4700 tytułów prasowych, które sprzedawały się jak ciepłe bułeczki. To były złote czasy dla niemieckich wydawców. Nawet Kreisblätter, czyli gazety powiatowe, ukazywały się w nakładach, o których mogą jedynie marzyć największe współczesne tytuły prasowe w Europie.

Dzienniki o dużym nakładzie, prezentujące się jako niezależne politycznie i wyznaniowo, nazywane były dziennikami ogólnymi. Hołdowały one jednej zasadzie: „Wiadomości są ważniejsze niż komentarze. Także rozrywka jest ważniejsza niż wyrabianie sobie opinii”.

Przejmowanie prasy lokalnej

Po 1933 r. to się zmieniło. Goebbels zadbał, aby powstała silna prasa centralna budująca wyłącznie świadomość nazistowską. Pisma pozapartyjne, dotychczas wydawane przez syndykat General-Anzeiger, miały jedynie podawać fakty i unikać ich opiniowania. Goebbels wydał dziennikarzom dyrektywę: „Czytelnik powinien odnieść wrażenie, że piszący w rzeczywistości stoi za nim i przemawia w jego imieniu”. Gazety miały zatem celować w drobnomieszczańską mentalność większości Niemców. Wzorem była ociekająca prostackim językiem partyjnym, trywialnym kultem Hitlera i wulgarnym antysemityzmem, prymitywna gadzinówka „Völkischer Beobachter”, której redaktorem naczelnym był główny ideolog narodowego socjalizmu Alfred Rosenberg.

Po dojściu Hitlera do władzy celem nazistów stała się ekspresowa „regermanizacja" mediów, jak kłamliwie nazwano proces kradzieży wszystkich instrumentów propagandy. Wymagało to przede wszystkim przeobrażeń własnościowych w wydawnictwach prasowych. Pomocna okazała się ustawa „o obywatelstwie Rzeszy i ochronie niemieckiej krwi i honoru”. Od tej pory każdy, u kogo „znaleziono” domieszkę „obcej krwi”, mógł być pozbawiony własności. Ustawa pozwoliła na usankcjonowaną prawem grabież wydawnictw przez największego magnata prasowego III Rzeszy Maxa Amanna, który do 1935 r. pełnił rolę Reichsleitera NSDAP do spraw prasy, a w 1933 r. został przewodniczącym Izby Prasy. Ta postać jest dzisiaj mało znana. Ale to on stał się właścicielem ponad 80 proc. niemieckich tytułów prasowych. To za jego sprawą wspomniany dziennik „Völkischer Beobachter”, mający wówczas nakład dzienny powyżej miliona egzemplarzy, stał się najbardziej kształtującą światopogląd czytelników gazetą w Europie.

A jak Joseph Goebbels rozumiał proces „regermanizacji” środków przekazu? Należało zniszczyć wszystkie niezależne źródła informacji, ale w taki sposób, żeby przekonać oświeconą klasę średnią, że reżim głosi prawdę. Stąd zrodziły się codzienne odprawy w Ministerstwie Propagandy nazywane Sprachregelungen, po których wysyłano bardzo precyzyjne dyrektywy ministra do wszystkich redakcji w kraju. Dziennikarz, który się do nich nie zastosował, trafiał do obozu koncentracyjnego.