Berlin usytuowany jest nad rzekami Sprewą i Hawelą wraz z ich dopływami, w północno-wschodniej części Niemiec, zaledwie ok. 70 km od granicy z Polską. Metropolia kulturalna lat 20. ub. wieku była wcześniej stolicą Marchii Brandenburskiej, Królestwa Prus, Związku Północnoniemieckiego, Cesarstwa Niemiec, Republiki Weimarskiej, III Rzeszy i NRD. Dziś jest stolicą współczesnych Niemiec. 

Część miasta znajduje się w miejscu, gdzie przed wiekami istniał gród Kopanica (in. Kopnik), czego dowody łatwo odnajdziemy w nazwie jednej z dzisiejszych dzielnic Berlina – Köpenick. Gród przy ujściu rzeki Dahme do Sprewy założyli w IX w. Słowianie połabscy z plemienia Sprewian. W XII w. był siedzibą władcy słowiańskiego – księcia Jaksy z Kopanicy. W roku 1200 został zdobyty przez margrabiów miśnieńskich Wettynów, a następnie trafił w ręce brandenburskie. Brandenburczycy w miejsce grodu słowiańskiego zbudowali niewielki gródek, a w pierwszej połowie XIII w. na północ od niego rozwinęła się osada miejska. W roku 1920 Köpenick włączono w obręb administracyjny Berlina. 

Zanim Berlin podzielono

Gdy na teren dzisiejszego Berlina dotarli wojowie Karola Wielkiego, był on zamieszkiwany  przez zachodniosłowiańskie plemię Hawelan. Wspólne działania księcia Polan oraz króla Niemiec doprowadziły do upadku wyrosłych już tam ośrodków protopaństwowych. Kiedy jednak  państwo Polan okazało się zbyt słabe, aby przejąć ów obszar, znalazł się on w całości pod kontrolą książąt Rzeszy, a w XIII w. stał się częścią Marchii Brandenburskiej.

Od 1451 r. Berlin był rezydencją brandenburskich margrabiów i elektorów, natomiast w XVII stuleciu został rozbudowany o kilka dzielnic. W 1709 r. zjednoczono miasta i gminy – Berlin Cölln, Friedrichswerder, Dorotheenstadt i Friedrichstadt – w jedno miasto. Wkrótce powstały dalsze przedmieścia. Obszar miasta został ponownie rozszerzony w 1861 r., gdy włączono miejscowości Wedding, Moabit oraz przedmieścia po stronie Tempelhofu i Schönebergu. W 1871 r. miasto zostało stolicą nowo powstałej Rzeszy Niemieckiej. Po I wojnie światowej w 1918 r. ogłoszono w Berlinie republikę.

Po przejęciu władzy przez nazistów w 1933 r. Berlin stał się stolicą III Rzeszy. W 1936 r. odbyły się tu igrzyska olimpijskie. Marzeniem Hitlera była znaczna przebudowa i rozbudowa miasta na miarę  stolicy świata (tzw. plan Germania Alberta Speera), czemu zapobiegła klęska Niemiec w II wojnie światowej. W czasie alianckich bombardowań i walk o zdobycie Berlina przez wojska radzieckie i polskie znaczne obszary zabudowy zostały dosłownie zmiecione z powierzchni ziemi. Po II wojnie światowej alianci podzielili Berlin na cztery strefy okupacyjne. 

Przed ponownym zjednoczeniem Niemiec miasto było podzielone na część wschodnią – stanowiącą sektor radziecki i od 1949 r. stolicę NRD – i część zachodnią (Berlin Zachodni) będącą specjalnym obszarem administrowanym przez aliantów, ze statusem zbliżonym do wolnego miasta, i powstałą z francuskiego, brytyjskiego i amerykańskiego sektora okupacyjnego (błędem jest twierdzenie, że Berlin Zachodni należał do RFN; formalny koniec Berlina Zachodniego nastąpił 3 października 1990 r.). W latach 1948–1949 Sowieci wprowadzili blokadę Berlina Zachodniego, na co alianci odpowiedzieli uruchomieniem mostu powietrznego z zaopatrzeniem. W latach 1961–1989 Berlin Zachodni był otoczony murem, którego zburzenie w 1989 r. stanowi symbol zjednoczenia dwóch części miasta oraz dwóch państw niemieckich. Decyzją Bundestagu od 1991 r. Berlin jest stolicą zjednoczonych Niemiec, a od 1999 r. w tym mieście swoje siedziby mają parlament i rząd.

Targowa mekka i węzeł komunikacyjny

Ponieważ miasto leży między wschodem a zachodem Europy i jest stolicą jednego z najważniejszych krajów Unii Europejskiej, stało się istotnym ośrodkiem gospodarczym i finansowym. W Berlinie co roku odbywa się ponad 400 targów i kongresów (oczywiście, o ile nie są odwoływane z powodu pandemii Covid-19). Do najważniejszych targów, które odwiedzane są przez ludzi z całego świata, należą Internationale Grüne Woche w styczniu, Międzynarodowe Targi Turystyczne (ITB) w marcu, Międzynarodowe Targi Lotnicze odbywające się co dwa lata w maju oraz Międzynarodowe Targi Elektroniczne w sierpniu i wrześniu. 

W Berlinie prężnie rozwija się przemysł, głównie elektroniczny, maszynowy, odzieżowy i środków transportu. To także ważny ośrodek handlowy, który potrzebuje dobrych połączeń zarówno międzynarodowych, jak i wewnętrznych. Berlin obsługiwany jest przez Port Lotniczy Berlin-Brandenburg im. Willy’ego Brandta, który od jesieni 2020 r. zastąpił dwa lotniska: Schönefeld i Tegel (ponadto do 2008 r. na obszarze byłego Berlina Zachodniego działało lotnisko Tempelhof). 

Nie powinno nas dziwić, że miasto ma dobrze rozbudowaną sieć kolei naziemnej, a także metro. Linia kolejowa z Berlina do Poczdamu była drugą na terenie Niemiec i została uruchomiona w 1838 r. W wieku XIX w Berlinie powstało dziewięć dworców kolei dalekobieżnych. Z czasem poszczególne koleje połączono ze sobą. Od lat 60. XIX w. kursowały w Berlinie pociągi podmiejskie i regionalne, a od 1924 r. przekształcane były w elektryczną kolej miejską S-Bahn. Dla kolei S-Bahn zbudowano w latach 1934–1939 tunel północ–południe. Natomiast w maju 2006 r. otwarto nowy centralny dworzec Berlin Hauptbahnhof, na skrzyżowaniu linii wschód–zachód i drugiego tunelu północ–południe. Oczywiście, możemy też wybrać się do Berlina samochodem, trzeba jednak liczyć się z tym, że to miasto jest jeszcze bardziej „w budowie” niż Warszawa – wiele ulic w centrum czasowo zamknięto lub ograniczono na nich ruch. Ale za to można korzystać z sieci połączeń autobusowych oraz metra. W  Berlinie kursuje najstarsze w Niemczech metro (od 1902 r.), posiadające obecnie 10 linii, a 14 proc. tras znajduje się na powierzchni. 

Zabytki, muzea, galerie

Najważniejszym oraz najbardziej charakterystycznym zabytkiem Berlina jest Brama Brandenburska (Brandenburger Tor). Budowano ją w latach 1788–1791, a dwa lata później zwieńczono charakterystyczną kwadrygą. Uległa znacznym zniszczeniom podczas zdobywania Berlina przez Armię Czerwoną, a jej rekonstrukcję ukończono dopiero 14 grudnia 1957 r. 

Bardzo charakterystyczna jest też wieża telewizyjna (Fernsehturm) przy Alexanderplatz – to wysoka na 368 m
wieża widokowa ze słynną obrotową restauracją. 

Natomiast budownictwo sakralne dumnie reprezentują: kościół Pamięci Cesarza Wilhelma (Gedächtniskirche) przy Kurfürstendamm, Katedra Berlińska (Berliner Dom) i Katedra Francuska (Französischer Dom). Malowniczym miejscem jest emanujący harmonią i pięknem zespół architektoniczny przy Gendarmenmarkt – Dom Koncertowy (Konzerthaus). Nie byłoby też Berlina bez Reichstagu – od 1999 r. siedziba Bundestagu w Berlinie – z jego fascynującą architekturą, z widokiem na dzielnicę rządową i centrum miasta. Z kolei Potsdamer Platz to obecnie miejsce nowoczesnej architektury, handlu, rozrywki i biznesu.

Ale czym byłoby to miasto bez sztuki? W Berlinie jest ok. 180 muzeów i ponad 400 galerii, które prezentują zarówno ważne dzieła z epok minionych, jak i obiecujące osiągnięcia sztuki współczesnej. Pięć budynków Wyspy Muzeów (Museumsinsel) tworzy znany na całym świecie kompleks architektoniczny wpisany na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO. Jedne z najpiękniejszych zbiorów obrazów i rzeźb XIX w. można dzisiaj znaleźć w Starej Galerii Narodowej (Alte Nationalgalerie), natomiast w Muzeum Pergamońskim (Pergamonmuseum) antyczne skarby – takie jak Ołtarz Pergamoński, rzymska Brama Targowa z Miletu i Brama Isztar z Babilonu – olśniewają zwiedzających. Stała ekspozycja w Muzeum Starym (Altes Museum) poświęcona jest sztuce i rzeźbie Greków, Rzymian i Etrusków. W Muzeum Nowym (Neues Museum) zgromadzono zbiory Muzeum Egipskiego, ze znanym na całym świecie popiersiem królowej Nefertiti na czele. Sztukę bizantyjską można podziwiać w Muzeum im. Bodego (Bode-Museum). 

Niedaleko Wyspy Muzeów, w Niemieckim Muzeum Historycznym (Deutsches Historisches Museum), warto odbyć podróż w czasie przez 2 tys. lat niemieckiej historii. Natomiast powszedni dzień z czasów socjalizmu można przeżyć w Muzeum NRD (DDR-Museum). Z kolei stosunki niemiecko-żydowskie dokumentuje Jüdische Museum Berlin, którego nowa siedziba jest przykładem tego, jak fascynująca może być architektura muzeów w dzisiejszych czasach (jeden z gmachów został zaprojektowany przez Daniela Libeskinda). 

Sztukę współczesną, a także dzieła Andy’ego Warhola i Josepha Beuysa, można obejrzeć w Hamburger Bahnhof, ponadto Galeria Berlińska (Berlinische Galerie) prezentuje modernistyczną i współczesną sztukę Berlina. 

Natomiast Muzeum Przyrodnicze (Museum für Naturkunde) stało się schronieniem dla największego na świecie szkieletu dinozaura – oczywiście spośród dotychczas odnalezionych przez archeologów. 

W Niemieckim Muzeum Techniki (Deutsches Technikmuseum) przybliżane są stare i nowe technologie – szczególnie ciekawe dla dzieci. Czasowe wystawy o międzynarodowej renomie można obejrzeć w Budowli Martina Gropiusa (Martin-Gropius-Bau) – w imponującym budynku nawiązującym do włoskiego renesansu. Forum Kultury (Kulturforum) Gemäldegalerie prezentuje jedną z najważniejszych na świecie kolekcji malarstwa europejskiego z dziełami ze wszystkich epok. Znajdująca się w sąsiedztwie Nowa Galeria Narodowa (Neue Nationalgalerie) – szklany budynek projektu Miesa van der Rohe – jest miejscem godnym prezentowanych tam spektakularnych wystaw czasowych oraz ekspozycji dzieł modernistycznych i nowoczesnych. 

Na wprost przepięknego Zamku Charlottenburg znajduje się kolejne ciekawe miejsce: Sammlung Scharf-Gerstenberg – kolekcja sztuki surrealistycznej. Natomiast w położonym naprzeciwko Muzeum Bröhana (Bröhan-Museum) można poznać prawdziwy urok  secesji, art déco i funkcjonalizmu. Z kolei pobliskie Museum Berggruen przedstawia dzieła Pabla Picassa, Paula Klee i Henriego Matisse’a.

Berlin – z ponad 400 galeriami oraz ok. trzema tysiącami wystaw – jest liderem europejskiego świata sztuki. Obecnie w stolicy Niemiec mieszka i pracuje ok. 20 tys. artystów plastyków. Dzielnica Mitte to istny raj dla miłośników galerii, a Auguststrasse stanowi jego centrum. Szczególną uwagę nie tylko środowisk artystycznych zwróciło tutaj ponowne otwarcie w roku 2012 opuszczonej wcześniej na wiele lat byłej żydowskiej szkoły dla dziewcząt (Jüdische Mädchenschule) – obecnie to miejsce sztuki, kultury i kulinariów. 

Berlin jest miastem, w którym stale coś się dzieje, które warto odwiedzić, o ile tylko nie ma kolejnej fali Covid-19... Jako miasto rozrywki Berlin stale oferuje swoim gościom i mieszkańcom różne atrakcje. W lutym każdego roku to stolica światowego kina: właśnie zakończył się 72. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie (pierwszy odbył się w 1951 r.). Kiedy piszę te słowa, nie znamy jeszcze zwycięzców, ale co roku swoje premiery mają tu wyjątkowe filmy, które walczą o najwyższą nagrodę: Złotego Niedźwiedzia. Nie bez powodu wręczane są właśnie takie statuetki – wszak niedźwiedź jest symbolem Berlina, a herb tego miasta przedstawia wspiętego czarnego niedźwiedzia na białej (srebrnej) tarczy.