W rumuńskiej jaskini Ciur-Izbuc znajdują się najstarsze odkryte w Europie ślady przedstawicieli gatunku Homo sapiens. To nasi wspólni przodkowie. 51 zachowanych odcisków stóp pozostawiło prawdopodobnie sześć lub siedem osób – mężczyzn, kobiet i dzieci. Szacunkowe badania z użyciem izotopu węgla 14C sugerują, że ludzie ci żyli w tym miejscu ok. 36,5 tys. lat temu. Karpaty wschodnie były zatem miejscem, do którego dotarły pierwsze ludzkie migracje wędrujące prawdopodobnie z Bliskiego Wschodu. Potwierdza to także odnaleziona w 2002 r. w rumuńskiej jaskini Pestera cu Oase najstarsza ludzka czaszka odnaleziona w Europie. Należała ona do kobiety, którą ze względu na wiek, nieco na wyrost, możemy nazwać „matką” wszystkich współczesnych Europejczyków. Nie wiemy, czy miała dzieci, ale nieco poetycko możemy ją nazwać naszą bardzo daleką pra, pra, pra… (i wiele razy „pra”) „prababcią”. Żyła 35–40 tys. lat temu i ze względu na masywną żuchwę jest przez niektórych naukowców uważana za skrzyżowanie neandertalczyka i Homo sapiens. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu uważano, że taka mieszanka międzygatunkowa nie była możliwa. Dzisiaj jednak naukowcy powoli skłaniają się ku tezie, że neandertalczycy mogli mieć potomstwo z przedstawicielami naszego gatunku. 

Leki z neandertalskiej apteki

Do niedawna uważano też, że neandertalczycy nie byli zdolni do abstrakcyjnego i logicznego myślenia. Traktowano ich jako gatunek gorszy, niezdolny do rozwoju cywilizacyjnego. A jednak kolejne odkrycia nas zaskakują. Uczeni z Australian Centre for Ancient DNA Uniwersytetu w Adelajdzie pod kierownictwem prof. Alana Coopera przebadali kości i zęby żyjących 50 tys. lat temu neandertalczyków z jaskiń Spy w Belgii i El Sidron w Hiszpanii. Z ich badań opublikowanych w prestiżowym magazynie „Nature” wynika, że głównymi składnikami diety neandertalczyków były grzyby, mech, piołun, krwawnik, rumianek i inne niskokaloryczne rośliny jadalne. Wbrew pozorom ta dieta wegetariańska wcale nie wychodziła im na dobre. W przeciwieństwie do naszych przodków z gatunku Homo sapiens mieszkańcy jaskiń Spy i El Sidron cierpieli na wiele chorób wynikających z ich sposobu odżywiania. Ale czy potrafili te przypadłości leczyć?

Pewien młody mężczyzna z El Sidron miał ropień przyzębny, który musiał zadawać mu wiele cierpienia i pozostawił ślad na kości szczęki. Bakterie, które odnaleziono w jego kamieniu pochodzącym z woreczka żółciowego, wskazują, że w jego układzie pokarmowym znajdował się groźny pasożyt jelitowy (Enterocytozoon bieneusi) powodujący bolesne biegunki. Mężczyzna bardzo cierpiał, ale nie został pozostawiony bez pomocy. Prawdopodobnie podawano mu korę topoli, która zawiera przeciwbólowy kwas salicylowy, współcześnie stosowany jako aktywny składnik aspiryny. Nie był to jednak jedyny medykament z apteki neandertalczyków. Naukowcy wykryli w zachowanych fragmentach układu pokarmowego naturalny antybiotyk Penicillium pochodzący z pleśni.

Inny przebadany osobnik był prawdopodobnie w starszym wieku i cierpiał na zaawansowaną paradontozę, która spowodowała wypadnięcie kilku zębów, porowatość żuchwy i zdeformowanie zębodołów. Najwyraźniej mężczyzna powstrzymywał ten proces, przyjmując pewne związki roślinne, np. azuleny, kumaryny, skrobię i węglowodany zawarte w orzechach i roślinach jadalnych.

To odkrycie dowodzi, że neandertalczycy starannie dobierali składniki odżywcze pod względem ich właściwości odżywczych i leczniczych. Wymienione rośliny i grzyby mają gorzki smak. Można więc z dużą dozą prawdopodobieństwa wykluczyć, że jedli je dla walorów smakowych. Skoro decydowali się na ich spożycie, musiały być traktowane jako lekarstwo na ich dolegliwości. Gorzki piołun likwidował pasożyty przewodu pokarmowego, a niewiele smaczniejszy rumianek łagodził stany zapalne skóry i działał oczyszczająco na czyraki i ropnie. Oni po prostu doskonale rozumieli lecznicze działanie niektórych roślin. Czy taka wiedza nie wskazuje na logiczne, ale też i abstrakcyjne myślenie? 

Zespół naukowców z Uniwersytetu w Tybindze przeanalizował 52 zęby trzonowe neandertalczyków i ludzi gatunku Homo sapiens z okresu górnego paleolitu. Badania wykazały, że dieta ewoluowała wraz ze zmianami klimatu i miejsca zamieszkania. Żyjąc na stepach, jedli głównie mięso. Migracje do lasów spowodowały przestawienie się na dietę roślinną. Mieszając się z przedstawicielami Homo sapiens,  mogli przechodzić na ich dietę? Ale czy rzeczywiście mamy dowody na to, że mogli mieć wspólne potomstwo z naszymi przodkami? A może my także jesteśmy po części neandertalczykami?

Czy jesteśmy hybrydami?

Prof. Harald Rösch z Towarzystwa Maxa Plancka zastrzega, że „Potomstwo neandertalczyka i człowieka współczesnego musiało być płodne. Inaczej nie byłoby żadnych genetycznych śladów krzyżówki”. Czy zatem w ogóle jest możliwe, że współcześni ludzie mogą być potomkami dwóch różnych podgatunków z rodzajów Homo? Do takich wniosków doszli amerykańscy naukowcy z Uniwersytetu w Buffalo College of Arts and Sciences, którzy opublikowali wyniki swoich badań w czasopiśmie „Molecular Biology and Evolution”. Badania zwiększają liczbę dowodów sugerujących, że dziesiątki tysięcy lat temu doszło do związków seksualnych między różnymi archaicznymi gatunkami ludzkimi.

Stefan Ruhl, profesor biologii jamy ustnej z Wydziału Medycyny Stomatologicznej, i dr Omer Gokcumen, adiunkt nauk biologicznych na Uniwersytecie w Buffalo, prześledzili ewolucję MUC7 – ważnego białka mucyny, które znajduje się w ślinie mieszkańców Afryki Subsaharyjskiej. „Kiedy spojrzymy na historię genu kodującego białko, dostrzegamy pozostawiony na nim podpis archaicznych domieszek obcych gatunków we współczesnych populacjach Afryki Subsaharyjskiej” – podkreślił Gokcumen.

Analizy białka zawartego w ślinie tych ludzi wskazują, że ich przodkowie mieli prawdopodobnie wspólne potomstwo z przedstawicielami dwóch wymarłych gatunków ludzkich: człowiekiem neandertalskim i tzw. Człowiekiem z Denisowej Jaskini – taksonem odkrytym w 2010 r. w krasowej grocie w górach Ałtaj na Syberii. Odnaleziono wówczas dwa zęby i kości palca ręki. Pomiary anatomiczne i genetyczne wykazały, że należały one do dwojga przedstawicieli nieznanego rodzaju Homo żyjącego 41 tys. lat temu. Początkowo uznano, że ta para należała do gatunku hybrydy Homo sapiens z neandertalczykiem.

Badania z 2013 r. wskazują jednak, że bardziej prawdopodobne jest, że szczątki należały do przedstawicieli gatunku człowieka heidelberskiego (Homo heidelbergensis) będącego formą pośrednią pomiędzy  Homo erectus a Homo neanderthalensis. Ludzie heidelberscy pojawili się pół miliona lat temu w Afryce. Mieli duży mózg, używali ognia i posługiwali się narzędziami kamiennymi. Dotychczas sądzono, że wyginęli 250 tys. lat temu. Jednak odkrycie z Denisowej Jaskini i badania genetyczne białka zawartego w ślinie współczesnych północnych Afrykańczyków zmieniają naszą wiedzę o gatunku Homo heidelbergensis, który nie tylko nie wymarł, ale prawdopodobnie zmieszał się z naszym gatunkiem, zostawiając swój ślad genetyczny u wielu ludów na świecie. Znamienne, że największą domieszkę genetyczną denisowian wykazują ludy azjatyckie, chociaż najwyższą (6 proc.) mają Papuasi.

Naukowcy z Uniwersytetu w Buffalo zbadali gen MUC7 w ponad 2500 współczesnych ludzkich genomach. Ich analiza dała zaskakujące wyniki. Genomy ludzi z Afryki Subsaharyjskiej posiadały wersję tego genu, który był całkowicie odmienny od tego samego typu genu znalezionego u ludzi z innych miejsc na świecie. W przypadku ludów subsaharyjskich gen MUC7 był ściślej dopasowany do genów neandertalczyków i denisowian. „Na podstawie naszej analizy dochodzimy do wniosku, że najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem tej ekstremalnej zmiany jest archaiczna introgresja, czyli wprowadzenie materiału genetycznego od duchowych gatunków starożytnych hominidów” – podkreśla dr Gokcumen.

„Duchowym gatunkiem” określa się nieznane wymarłe hominidy, których istnienia domyślamy się jedynie na podstawie zmian genetycznych, ale nie posiadamy skamieniałości. Biorąc pod uwagę tempo mutacji genów w trakcie ewolucji, zespół z Uniwersytetu w Buffalo obliczył, że przodkowie osób, które noszą subsaharyjski wariant genu MUC7, musieli się zmieszać z tym tajemniczym, wymarłym gatunkiem ludzkim około 150 tys. lat temu.

Podział ludzi na rasy

Ale jak to jest z nami – ludźmi przekonanymi o swojej odrębności rasowej, etnicznej, kulturowej i przynależności do tworów tak abstrakcyjnych i efemerycznych jak państwa? Wielki niemiecki filozof Immanuel Kant odrzucał religijny dogmat o pochodzeniu ludzi od jednego biblijnego przodka. Uważał za to, że kolor skóry jest znacznikiem charakteru ludzkiego. Czarny kolor skóry Afrykanów traktował jako zewnętrzną sygnaturę przypisanej tej rasie głupoty. Jasny odcień skóry kojarzył natomiast z wrodzoną inteligencją Europejczyków. Pogląd o stałym powiązaniu koloru ludzkiej skóry z różnym poziomem inteligencji dzielił z francuskim biologiem Georges’em Cuvierem. Ten francuski uczony postulował istnienie trzech ras ludzkich. „Najmądrzejszą, najpiękniejszą i najdoskonalszą” była w jego opinii rasa kaukaska. Drugą była rasa mongolska, bez wątpienia zdolna, zaradna i groźna, ale niedorównująca inteligencją Europejczykom. Trzecią była rasa etiopska, którą Cuvier uważał za najpodlejszą ze wszystkich.

W 1859 r. Karol Darwin wydał swoje przełomowe dzieło „O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego”. Przekonywał w nim, że wszystkie żyjące stworzenia, z ludźmi włącznie, ukształtowały swoje cechy w wyniku długiej serii powtarzających się co jakiś czas zmian. Dlatego za konieczne uważał usystematyzowanie taksonomii i klasyfikacji tych odmian. Pierwszą osobą, która podjęła się tej próby, był przyjaciel Darwina, angielski zoolog Thomas Henry Huxley. Odrzucał pogląd, że istnieją tylko trzy wielkie rasy ludzkie. Podkreślał, że skoro ludzie mają aż tyle odcieni skóry, to wskazują one na więcej różnic rasowych. Wprowadził przy tym określenia, które dzisiaj mogą jedynie bawić. Na przykład blondynów o bardzo jasnej karnacji kwalifikował pod nazwą Xanthochroni, a Murzynów o niemal czarnym kolorze skóry jako Melanochroni. Afrykanów opisywał jako rasę o znacznie lepszych walorach fizycznych od białych, ale za to znacznie głupszych. Tworzył zatem przekonanie, że są rasy przez naturę wyznaczone do ciężkiej pracy fizycznej i inne, których przeznaczeniem jest rozwój intelektualny.

Prace Huxleya kontynuował na początku XX w. amerykański antropolog Carleton Coon, który wprowadził pięć kategorii ras gatunku Homo sapiens: kaukazoidalną, mongoidalną (przypisał do niej także rdzenne ludy obu Ameryk), australoidalną (australijscy Aborygeni) oraz dwie odmiany rasy negroidalnej: kongoidalną (ludy zamieszkujące środkową i południową Afrykę) oraz kadyjską (Afryka Wschodnia).

Darwiniści stanęli jednak przed dylematem: czy rasy powstały w wyniku ewolucji jeszcze w Afryce, czy dopiero po „wyjściu z Afryki”? Zwolennicy drugiej koncepcji dowodzili, że ludzi, którzy wywędrowali z Afryki, musiała cechować ciekawość i umiejętność radzenia sobie w nowym środowisku, co miało być dowodem ich większej inteligencji w porównaniu z tymi, którzy zostali na terenach dzisiejszej Tanzanii. Niemieccy antropolodzy stworzyli na tej podstawie swoją bełkotliwą teorię o rasach wyższych i niższych, zaadoptowaną przez nazizm. Na szczęście współczesna genetyka ostatecznie obala te bzdury.

Przyjmuje się, że czas pokoleniowy wynosi ok. 25 lat, co oznacza, że w jednym stuleciu żyją średnio cztery ludzkie pokolenia. Liczba naszych przodków ulega podwojeniu przy cofaniu się w czasie z każdym pokoleniem. Ale to by oznaczało, że każdy z nas musiałby mieć w 1022 r. 1 099 511 627 776 przodków. Jak to możliwe, skoro Europę zamieszkiwało jedynie 39 milionów ludzi? Po prostu wszyscy mieliśmy wspólnych europejskich przodków. Nie jednego czy dwóch, ale wszystkich. Brytyjski genetyk Adam Rutherford dowodzi, że jeżeli jesteś Europejczykiem, to każdy mieszkaniec tego kontynentu w X wieku to twój przodek. Każdy z nas jest też krewnym wszystkich ludzi żyjących teraz lub w przeszłości na tej planecie, ponieważ w jakiejś linii czasowej dzieli z nim wspólnego przodka. „Rasy wyższe”, „arystokracja” czy „narody wybrane” po prostu nie istnieją. To fantomy naszych uprzedzeń i mitów.

Wszyscy jesteśmy zatem takimi samymi potomkami lub krewnymi wszystkich królów i książąt żyjących tysiąc lat temu jak brytyjska królowa Elżbieta II czy szwedzki król Karol XVI Gustaw. W państwa i mojej rodzinie był Jezus Chrystus i Poncjusz Piłat, Albert Einstein i Adolf Hitler, Juliusz Cezar i Marek Brutus, Echnaton, Czaka – wódz Zulusów, Montezuma II, jak i każda osoba, którą kiedykolwiek lub gdziekolwiek spotkamy w swoim życiu. 

Wspólny przodek ludzkości?

Jeżeli jednak ktoś ma wątpliwości, czy naprawdę może mówić o królu Bolesławie Chrobrym czy cesarzu Ottonie III jako o swoich przodkach, to zapewniam, że jest naukowo udowodnione, że są oni jego krewnymi. W 2005 r. National Geographic Society i firma IBM rozpoczęły niezwykły projekt naukowy mający na celu wyjaśnienie migracji gatunku Homo sapiens. Jego wyniki zmieniają nasze spojrzenie na koncepcję ras, arystokracji, elitarności, różnic etnicznych czy w ogóle jakiegokolwiek bzdurnego zaszufladkowania jakiejkolwiek istoty ludzkiej. 

Do niedawna antropolodzy byli przekonani, że w ciągu dwóch ostatnich milionów lat istniało kilka fal migracji niezależnych gałęzi Homo sapiens opuszczających Afrykę. Wydawało się, że ludzie żyjący w ogromnej separacji geograficznej będą mieli takich żyjących dziś potomków, którzy powinni znacznie się różnić genetycznie między sobą. Nie da się bowiem ukryć, że australijscy Aborygeni różnią się wyglądem od Tybetańczyków, Lapończyków czy północnoamerykańskich Inuitów. Te różnice są widoczne gołym okiem i żadna poprawność polityczna tego nie zmieni. 

Naukowcy wierzyli, że najstarszą grupą, która opuściła obszar dzisiejszej Afryki Południowo-Wschodniej, uważanej za kolebkę gatunku Homo sapiens, byli przodkowie australijskich Aborygenów. Jeszcze teraz na różnych stronach internetowych możemy przeczytać, że Aborygeni przybyli do Australii, wędrując przez Azję Południowo-Wschodnią około 65–80 tys. lat temu. W świetle badań genetycznych ta informacja zawiera w sobie znaczące przekłamanie. To prawda, że przodkowie Aborygenów przedostali się do Australii przez tzw. pomost wyspowy Indonezji i wyspy Nowej Gwinei w okresie, kiedy poziom morza mógł być znacznie niższy i przeprawa drogą morską znacznie łatwiejsza niż dzisiaj. Jednak badania genetyczne wybranych grup Aborygenów przeprowadzone przez zespół naukowców kierowany przez genetyka i antropologa Spencera Wellsa z Projektu Genograficznego wykazały, że Aborygeni mają taką samą mutację chromosomu Y jak cała reszta ludzkości, przekazaną nam przez jednego afrykańskiego przodka męskiego żyjącego 60 tys. lat temu w Afryce. Nie mogli zatem dotrzeć do Australii w sugerowanym okresie ok. 65 tysięcy lat temu. 

Dlaczego się różnimy? Nasza wiedza o migracjach ludzkich opierała się dotąd na poszlakach i domysłach. Antropologia była pełna domysłów. Jednak geny nie kłamią. Są ostatecznym dowodem obalającym twierdzenie, że przodkowie Aborygenów mogli opuścić Afrykę wcześniej niż 600 wieków temu. Projekt Genograficzny zmienia historię migracji ludzkości w sposób radykalny. Prawdopodobnie gwałtowne ochłodzenie klimatu spowodowało, że potomstwo grup, które opuściły Czarny Ląd przed 200 tys. lat, nie pozostawiło markera genetycznego w naszym DNA. Jeśli nie dzielimy z kimś takiego znacznika, to oznacza, że nie mamy wspólnych przodków. Z kolei jeżeli zmiany zostaną przekazane następnym pokoleniom, to stają się markerami pochodzenia. Dzięki ich identyfikacji możemy określić najstarszego wspólnego przodka każdego z nas.

Przez ostatnie kilkanaście lat zespół Spencera Wellsa odwiedził niemal wszystkie zakątki świata, aby zebrać materiał genetyczny od 100 tys. ludzi rozrzuconych po naszej planecie. „Pierwsze powierzchowne wnioski, jakie można wyciągnąć z tej podróży, są takie, że bez wątpienia nie jesteśmy tacy sami, na co wskazuje choćby nasz wygląd. Na pewno bardzo się różnimy – podkreśla Wells – 6000 różnych języków, w których rozmawia 6,5 mld ludzi o różnych kolorach skóry, sylwetkach, rozmiarach ciała czy kształtach twarzy. Zdumiewa różnorodność gatunku ludzkiego”. Jak zatem skolonizowaliśmy Ziemię?

Żeby zrozumieć, dlaczego powstała taka różnorodność etniczna, naukowcy musieli znaleźć odpowiedź na trzy podstawowe pytania. Pierwsze brzmiało: czy wszyscy pochodzimy od jednego przodka i jak możemy go zidentyfikować? Drugie: kiedy ten człowiek żył? I trzecie, być może najtrudniejsze pytanie: od jak dawna zaczynamy się od siebie różnić i dlaczego tak się dzieje, skoro mamy wspólnego antenata? Jeżeli wypłynęliśmy z jednego afrykańskiego źródła, to jak udało nam się opanować całą planetę w stosunkowo krótkim okresie zaledwie 600 wieków?

Drugie i pierwsze pytanie są ze sobą powiązane. Rozczytując genom różnych grup etnicznych zamieszkujących najdalej odsunięte od siebie zakątki świata, badacze z Projektu Genograficznego poszukiwali wspólnych elementów mitochondrialnego DNA u kobiet i dwunastu krótkich powtórzeń tandemowych na obszarze niekodującym chromosomu Y. U ssaków chromosom płciowy X determinuje płeć żeńską, a zawierający 58 milionów par zasad i 78 genów chromosom Y determinuje płeć męską.

Nie wgłębiając się w złożone definicje naukowe, można to o wiele prościej wyrazić w następujący sposób: u człowieka występują 22 pary chromosomów autosomalnych i jedna para chromosomów płci przypominających kształtem literki XY lub XX. Decydują one, czy rodzimy się chłopcem czy dziewczynką. Przekazywany z ojca na syna chromosom Y praktycznie nie ulega zmianom. W ciągu istnienia naszego gatunku tylko niewielkie fragmenty ulegały kilku drobnym mutacjom. A to właśnie te mutacje pozwalają nam prześledzić wędrówkę ludzkości od wspólnego męskiego przodka.

Zaledwie chwila w dziejach świata

Na pierwsze pytanie zadawane przez zespół Projektu Genograficznego odpowiedź znalazł już sam Karol Darwin, który w dziele „O pochodzeniu człowieka” napisał, że „w każdym regionie świata żyjące ssaki są powiązane z wymarłymi gatunkami zamieszkującymi te regiony. Dlatego Afryka była prawdopodobnie poprzednio zamieszkana przez wymarłe małpy, pokrewne szympansom i gorylom. A ponieważ te dwa gatunki są najbliższymi żyjącymi krewniakami człowieka, jest bardzo prawdopodobne, że nasi wcześni przodkowie żyli w Afryce, a nie gdziekolwiek indziej”. Wydawałoby się więc, że Darwin odpowiedział na pytanie dotyczące pochodzenia geograficznego naszego gatunku już ponad 100 lat temu.

Jednak wielki angielski uczony mówił o bardzo odległym rodowodzie. Pierwsi przedstawiciele naczelnych pojawili się na kontynencie afrykańskim 23 mln lat temu. Wyobraźmy sobie, że czas, jaki minął od tego wydarzenia, to długa na 23 kilometry linijka, na której każdy rok to jeden milimetr. Historia Polski ma na niej niewiele ponad metr. Nasz wspólny bezpośredni ludzki przodek pojawia się w odległości zaledwie 60 metrów od nas. To tylko 2000 ludzkich pokoleń! W skali dziejów naszego gatunku to ledwie moment.

Nie posiadamy jego kości ani śladów życia. Oczywiście, nie ma także żadnych zapisów o jego istnieniu czy przekazów ustnych. Ale mamy jeden niezbity dowód – nasze własne DNA. Dlaczego zatem mimo tak ogromnie długiego czasu ewolucji naczelnych tylko ten jeden człowiek dał genetyczny i biologiczny początek wszystkim przedstawicielom gatunku Homo sapiens? Tego nie wiemy i prawdopodobnie nigdy się nie dowiemy. O jego istnieniu świadczy jednak mutacja na chromosomie Y, którą każdy mężczyzna od 60 tys. lat przekazuje swojemu synowi. Nie jest to oczywiście jedyna mutacja tego chromosomu, ale jest pierwszą, która zapoczątkowała naszą różnorodność etniczną. Są jeszcze inne, ale ta jest wspólna wszystkim żyjącym mężczyznom.

Pramatka sprzed 200 tys. lat

Z kolei każda kobieta na świecie dzieli swoje mitochondrialne DNA z kobietą, która żyła 200 tys. lat temu w Afryce. Naukowcy nazwali ją „Mitochondrialną Ewą”. Jednak to Y-chromosomalny Adam jest najbliższym wspólnym przodkiem wszystkich ludzi – zarówno kobiet, jak i mężczyzn, choć jego marker przekazują sobie tylko mężczyźni. Pomyślmy o nim jako o naszym kolektywnym, uniwersalnym, czarnoskórym dziadku o wyraźnie negroidalnych rysach twarzy. Może wtedy dopiero zrozumiemy cały bezmiar głupoty wszystkich wojen, sporów i ideologii, jakie tworzyliśmy w naszej historii. Nie ma ludzi lepiej lub gorzej urodzonych. Feudalizm, nacjonalizm czy rasizm nie mają żadnych podstaw racjonalnych.

Po kilkunastu latach pracy na całym świecie i zebraniu 25 tys. próbek materiału genetycznego różnych grup etnicznych, plemion i narodów naukowcy pracujący w ramach Projektu Genograficznego nie mają żadnej wątpliwości, że jesteśmy nieporównywalnie bardziej spokrewnieni, niż dotychczas myśleliśmy. W tym świetle wszelkie koncepcje ideologiczne tworzące podziały, klasy lub kasty społeczne nie mają żadnego racjonalnego uzasadnienia. Zarówno ja, jak i każdy czytający ten artykuł jest spokrewniony z każdym monarchą, papieżem, wybitnym uczonym czy słynnym artystą, jaki kiedykolwiek żył na świecie. Możemy powiedzieć, że mamy wspólnego przodka zarówno z Juliuszem Cezarem, jak i pierwszym chińskim cesarzem Shi Huangem. Niewątpliwie jednym z naszych krewnych był Jezus z Nazaretu, a także Budda, Konfucjusz czy Zaratusztra. Niestety, w tej naszej rodzinie pojawiały się także mroczne typy, jak Adolf Hitler czy Józef Stalin. Wszyscy mamy z nimi pra, pra, pra... (i dwa tysiące razy „pra”) dziadka. Mogę zatem powiedzieć, że jestem spokrewniony z każdym człowiekiem, jakiego kiedykolwiek spotkałem lub spotkam w swoim życiu. Nasz najbliższy w historii wspólny przodek nie jest jakimś przypominającym szympansa hominidem sprzed 23 milionów lat, który w drodze powolnej ewolucji wykształcił cechy ludzkie, ale żyjącym stosunkowo niedawno mężczyzną niczym nieróżniącym się od współczesnych mieszkańców Afryki Równikowej. Dlatego naukowcy nazwali go Y-chromosomalnym Adamem.

Nie wszyscy zgadzają się z wnioskami Spencera Wellsa. W roku 2014 opublikowano badania, według których Y-chromosomalny Adam żył ok. 338 tys. lat temu. Jeszcze inni, w tym izraelski genetyk Eran Elhaik, wskazują na okres ok. 208 tys. lat temu. Nie posiadają oni jednak tak bogatego materiału,  jaki zebrał zespół Projektu Genograficznego.

Niezależnie od tego, jaką wersję przyjmiemy, to prawda o nas samych, którą przedstawia nam współczesna genetyka, dowodzi, że powinniśmy porzucić wszystkie nasze uprzedzenia i przesądy rasowe. Zdumiewa, że Biblia, choć zawsze była stawiania w opozycji do nauki, nie mija się daleko z prawdą. Wszystko wskazuje, że nasz wspólny praojciec Adam istniał naprawdę i żył w rajsko pięknej Afryce.