Mussolini był oportunistą. Gdy już był pewien, że Fall Rot odnosi sukces, uznał, że należy włączyć Włochy do walki i uzyskać trochę „wojennych łupów”. Poza zdobyczami terytorialnymi Mussolini pragnął także dla swego reżimu wojennej chwały uzyskanej podczas krótkiej i zwycięskiej kampanii. 10 czerwca 1940 r. o 16.45 Włochy wypowiedziały Francji wojnę, choć nie podały żadnego rzeczywistego uzasadnienia. Mussolini ogłosił ten fakt wielkiemu, wiwatującemu tłumowi młodych faszystów zebranych na placu Weneckim w Rzymie. Jednakże nie mógł samej wojny od razu rozpocząć z powodu niskiego stanu gotowości swych sił zbrojnych. Marszałek Pietro Badoglio poinformował go, że armia włoska potrzebuje 25 dni na przygotowanie ofensywy na południową Francję. Mimo przedwojennych przechwałek Mussoliniego, że faszystowskie Włochy dysponują
„8 milionami bagnetów”, włoskie siły zbrojne cierpiały na liczne braki materialne i szkoleniowe, a ich wyższa kadra dowódcza była niekompetentna.

Włoskie dywizje i lotnictwo

Gdy w roku 1939 Francja włączyła się do wojny, utrzymała 550 tysięcy żołnierzy na froncie alpejskim, co z naddatkiem wystarczało do odstraszania Włoch. Jednakże Fall Gelb zmusił GQG do wzmocnienia tymi oddziałami frontu północnego, wskutek czego w początkach czerwca 1940 roku pozostało tam jedynie 185 tysięcy żołnierzy. Armia Alp, dowodzona przez generała Renégo-Henriego Olry, składała się z trzech dywizji piechoty górskiej należących do rezerwy B oraz pięciu rejonów umocnionych linii Alp. Trzy francuskie dywizje nie wystarczały dla odstraszenia liczących 22 dywizje wojsk włoskich. Jeśli chodzi o bronie wsparcia, Armia Alp miała cztery grupy haubic 155 mm i batalion przestarzałych czołgów FT-17, lecz bardzo niewiele dział przeciwlotniczych. Górzysty teren pogranicza francusko-włoskiego mocno jednak sprzyjał obronie, a rząd francuski mądrze wykorzystał czas i zasoby w latach 30., wznosząc umocnienia linii Alp podobne do ouvrages z linii Maginota. Większość tych umocnień była nowoczesna i silnie uzbrojona. Łącznie w fortyfikacjach stałych wzniesionych przeciwko Włochom znajdowały się 32 działa 75 mm, cztery 95 mm i cztery 135 mm oraz 68 moździerzy kalibru 81 mm.

AdA dysponowała przeciwko Włochom bardzo ograniczonymi środkami, ponieważ była w pełni związana walkami z Luftwaffe. Bazująca w Le Luc pod Tulonem GC III/6 posiadała jedynie około sześciu sprawnych myśliwców D.520, ale wszyscy jej piloci mieli doświadczenie bojowe, a podporucznik Pierre Le Gloan zestrzelił już cztery niemieckie samoloty. AdA dysponowała też w południowej Francji 12 bombowcami LeO 451, czterema MB.210 i dziewięcioma samolotami rozpoznawczymi. Ponadto posiadała w Tunezji grupę myśliwską wyposażoną w samoloty MS.406, która miała wziąć udział w walkach przeciwko Włochom. Wokół Tulonu znajdowały się siły lotnictwa morskiego, w tym dywizjon myśliwski z dziewięcioma MB.151, dwie jednostki szturmowe z około 12 bombowcami nurkującymi Vought 156F oraz niewielka liczba bombowców dalekiego zasięgu Farman. Łącznie w chwili rozpoczęcia walk Francuzi mieli w południowej części kraju jedynie około 60 samolotów bojowych.

Tymczasem Włosi mogli wykorzystać niemal wszystkie siły Regia Aeronautica (lotnictwa), czyli mniej więcej 600 bombowców i 450 myśliwców. Dawało to im na papierze decydującą przewagę w powietrzu, ale wskutek braków w wyszkoleniu i przygotowaniu włoskie lotnictwo mogło w czerwcu 1940 roku użyć tylko niewielkiej części dostępnych sił. Włosi rozpoczęli działania od symbolicznych nalotów na francuskie bazy lotnicze w Tunezji. Rankiem 11 czerwca grupa bombowców SM 79 z Sardynii zbombardowała bazę francuskiego lotnictwa morskiego w Karoubie w północnej Tunezji, niszcząc cztery z sześciu latających łodzi Loire 70. Nazajutrz Włosi uderzyli na Karoubę większymi siłami – 21 bombowców SM 79 – ale jedna trzecia została uszkodzona ogniem francuskiej artylerii przeciwlotniczej. Trzeci nalot przeprowadzono 13 czerwca siłami trzech bombowców. Francuskie myśliwce poderwały się w powietrze, lecz samoloty MS.406 miały tylko niewielką przewagę szybkości nad bombowcami SM 79, przez co nie wyrządziły im strat.

Regia Aeronautica rozpoczęła uderzenia na cele w metropolitalnej Francji w nocy z 12 na 13 czerwca. Osiem średnich bombowców BR 20 podjęło próbę zbombardowania bazy morskiej w Tulonie. 13 czerwca Włosi przeprowadzili dwa kolejne naloty na obiekty koło Tulonu. W pierwszym 10 bombowców BR 20 próbowało zbombardować bazę lotnictwa morskiego w Hyères, ale przechwyciły je myśliwce D.520 z GC III/6. Podporucznik Le Gloan strącił dwa, pozostałe zaś się rozproszyły. Większa grupa 28 BR 20 próbowała ponownie atakować Tulon, została jednak przechwycona przez myśliwskie morskie z AC 3, które zgłosiły trzy zestrzelenia. Choć Włosi skierowali wraz z nimi myśliwce CR.42, nie zdołały one ochronić bombowców ani nawet nawiązać walki z myśliwcami francuskimi.

Walki na morzu i w powietrzu

Jeszcze przed wypowiedzeniem wojny przez Włochy alianci planowali ataki odwetowe przeciwko zakładom przemysłowym w północnych Włoszech. Po włoskim nalocie na Tulon francuska Flota Śródziemnomorska zdecydowała się rozpocząć operację Vado, przygotowany plan uderzenia na włoskie fabryki koło Genui. W nocy z 13 na 14 czerwca wiceadmirał Émile Duplat wyszedł z Tulonu na czele zespołu czterech ciężkich krążowników i 11 niszczycieli i z dużą prędkością skierował się ku Genui. Francuskie okręty podzieliły się na dwie grupy i 14 czerwca o 4.27 rozpoczęły dziesięciominutowy ostrzał trzech celów przemysłowych. Wystrzelono łącznie 500 pocisków 203 mm i 1100 mniejszych kalibrów. Włoskie baterie nadbrzeżne zdołały trafić niszczyciel Albatros pociskiem 152 mm, który śmiertelnie ranił 11 marynarzy, lecz próby ataku włoskich kutrów torpedowych na francuskie krążowniki były nieskuteczne. Wykonawszy odwetowe zadania, Duplat odpłynął z prędkością 25 węzłów w kierunku Tulonu. Pociski jego okrętów zabiły dziewięciu włoskich cywilów i zraniły 34. AdA i lotnictwo morskie wsparły operację osłoną myśliwską i około 25 lotami bombowców przeciwko tym samym celom w rejonie Vado i Genui. Ogólnie operacja miała charakter symboliczny, została przeprowadzona po to, by francuska marynarka mogła poszczycić się zadaniem strat przeciwnikowi przed nadejściem zawieszenia broni.

Po wypowiedzeniu wojny przez Włochy RAF w ramach planu wariantowego opatrzonego kryptonimem Haddock przemieścił tuzin bombowców Wellington z 3. Grupy na dwa lotniska koło Marsylii, skąd mogły razić włoskie ośrodki przemysłowe. Francuzi jednak początkowo nie byli skłonni pozwolić „Haddock Force” na bombardowanie włoskich miast z obawy o naloty odwetowe; by uniemożliwić brytyjskim bombowcom start, pasy startowe zostały zablokowane ciężarówkami. Bomber Command postanowiło skierować 4. Grupę z terenu Anglii do pierwszych nalotów na Włochy. Wysłano bombowce Whitley, których załogi wykazały się wielkim talentem do popełniania błędów nawigacyjnych
– ich bomby spadły na Genewę i przedmieścia Lozanny, 185 kilometrów od celów. Zginęło ośmiu szwajcarskich cywilów, a 80 zostało rannych. Naloty nocne prowadzono wówczas przy użyciu prymitywnych środków, a niepowodzenie to ukazuje, jak mało umocowane w rzeczywistości były twierdzenia Bomber Command o szkodach wyrządzanych w czerwcu 1940 roku niemieckim liniom komunikacyjnym. Po nalocie na Tulon Francuzi pozwolili „Haddock Force” przeprowadzić dwa nocne naloty na północne Włochy, po czym przerwali operację.

Rankiem 15 czerwca 27 włoskich myśliwców CR.42 uderzyło na dwa lotniska AdA koło Tulonu i zniszczyło na ziemi trzy myśliwce D.520 z GC III/6. Podporucznik Le Gloan zdołał wystartować z dwójką innych pilotów i zestrzelił cztery wycofujące się CR.42. W drodze powrotnej do bazy Le Gloan natknął się na samotny bombowiec BR. 20, który również zestrzelił. Dokonał zadziwiającego wyczynu – strącił pięć włoskich samolotów w ciągu 45 minut, co było najbardziej udanym lotem pilota AdA podczas całej kampanii 1940 roku. Inna grupa włoskich myśliwców i bombowców zaatakowała jednak bazę lotnictwa morskiego w Hyères, niszcząc na ziemi sześć bombowców nurkujących Vought 156. Z grupą tą starły się francuskie myśliwce MB.152, ale straciły dwa samoloty, uszkadzając cztery włoskie. Po tych działaniach włoskie lotnictwo zaczęło ostrożniej operować w pobliżu francuskich baz za dnia. Bombowce AdA natomiast zaczęły działać bardziej agresywnie, bombardując Turyn i port w Trypolisie w Libii.

Ofensywa lądowa przeciwko Francji

Po upadku Paryża i Lyonu Mussolini obawiał się, że Francja może załamać się w każdej chwili, zanim jego armia zdoła zadać jakikolwiek cios. Powiedział zięciowi, ministrowi spraw zagranicznych hrabiemu Cianowi, że potrzebuje tysiąca zabitych, żeby zasiąść do rozmów pokojowych z Francją. Dlatego domagał się, by Badoglio jak najszybciej rozpoczął ofensywę lądową przeciwko Francji. 21 czerwca o 5.30 1. i 4. Armia włoska przekroczyły w wielu miejscach granicę. Pogoda była okropna; na wybrzeżu padały deszcze, wyżej zaś śniegi, co poważnie zmniejszało możliwości manewrowe wojsk. Na południu 1. Armia parła ku swemu celowi – miasteczku Menton, równo 3 kilometry za granicą. Na odcinku nadbrzeżnym pozycje linii Alp były bardzo silne; zaledwie dwustuosobowa załoga Ouvrage Mont Agel zdołała odeprzeć całą Dywizję Piechoty „Cosseria”. Mussolini był wściekły z powodu tak łatwego powstrzymania jego wojsk i rozkazał dywizji „Cosseria” i reszcie XV Korpusu zdobyć Menton za wszelką cenę. Francuskie punkty oporu zostały w końcu wyminięte i Włosi zdołali wedrzeć się do Menton tuż przed zawarciem zawieszenia broni. Była to jedyna ważniejsza francuska miejscowość zdobyta przez włoskie wojska.

Na północy 4. Armia włoska zdołała przedostać się przez Małą Przełęcz św. Bernarda siłami Korpusu Alpejskiego, ale po czterech dniach walk została zatrzymana przez jedną francuską kompanię obsadzającą Fort de la Redoute Ruinée i nie zdołała opanować wyznaczonych celów. I Korpus włoski uderzył przez przełęcz Mont Cenis i przez cztery dni starał się przedostać przez francuskie pozycje graniczne, lecz zatrzymał się wraz z ogłoszeniem zawieszenia broni. Włoska ofensywa lądowa została zahamowana przez fatalną pogodę i siłę francuskich umocnień granicznych. Żołnierzom włoskim powiedziano, że morale jednostek francuskich zupełnie się załamało, lecz francuskie oddziały alpejskie okazały się silnie zmotywowane do obrony własnej ziemi. Łącznie armia włoska przyznała się do straty 6029 żołnierzy, w tym 631 zabitych. Mussolini nie dostał więc swego tysiąca zabitych ani też nie zasiadł do rozmów pokojowych z Francją. Natomiast rezerwiści Olry’ego walczyli bardzo dobrze i zatrzymali włoskie natarcie przy stracie zaledwie 274 zabitych, rannych i pojmanych.

Ograniczone działania w powietrzu trwały do zawieszenia broni; w tym okresie Francuzów rozwścieczyło bombardowanie Marsylii w nocy z 21 na 22 czerwca. 10 włoskich bombowców SM.79 zrzuciło na miasto cztery tony bomb, zabijając 143 i raniąc 146 cywilów. Po podpisaniu zawieszenia broni przez Niemców z delegacją Huntzigera Francuzów zmuszono do podpisania 24 czerwca osobnego porozumienia z Włochami. Mussolini otrzymał bardzo niewiele za swój udział w kampanii, gdyż nie udało mu się opanować dużego terenu, a Niemcy nie chcieli mu oddać pożądanych przezeń Nicei i innych obszarów. Pozwolono jednak włoskiej armii obsadzić umocnienia linii Alp na głębokość do 5 kilometrów od granicy.

Fragment książki Roberta Forczyka „Fall Rot. Upadek Francji 1940”, która ukazała się nakładem Domu Wydawniczego Rebis. Tytuł i śródtytuły pochodzą od redakcji.