Pańska najbardziej znana kompozycja muzyczna – „Requiem dla świata” – wykonywana jest najczęściej przy okazjach upamiętniających najtragiczniejsze, ale również najbardziej doniosłe chwile w historii Polski. Prezentacją utworu uświetniano już uroczystości związane z rocznicą wybuchu II wojny światowej lub Narodowym Świętem Niepodległości. Jakie jeszcze przesłanie – poza intencją oddania hołdu poległym bohaterom – zawarł pan w swoim dziele?

Dla mnie osobiście utwór ten jest wołaniem o przywrócenie tradycji, o powrót do wiary i wartości chrześcijańskich, ale również wyrazem sprzeciwu wobec braku piękna, harmonii i dobra w naszym codziennym życiu. Zwłaszcza w obliczu wojny na Ukrainie jego przesłanie nabiera nowych kontekstów.  Nad „Requiem dla świata” pracowałem 1,5 roku, stworzyłem go z potrzeby serca. Zadedykowałem kompozycję moim rodzicom, którzy także byli muzykami i to właśnie im zawdzięczam wrażliwość na piękno. Nie dziwi też fakt, że wykonujemy ten utwór najczęściej przy okazjach upamiętniających szczególnie martyrologiczne momenty w dziejach Polski. Requiem to inaczej msza żałobna, a jej nazwa wywodzi się z pierwszego słowa introitu: „Requiem aeternam dona eis Domine, et lux perpetua luceat eis” („Wieczny odpoczynek racz im dać Panie, a światłość wiekuista niechaj im świeci”). Najbardziej znane requiem zawdzięczamy geniuszowi Wolfganga Amadeusza Mozarta. „Requiem d-moll KV 626” napisał w 1791 r. Jest to jeden z jego największych utworów sakralnych, a zarazem ostatnia, niedokończona niestety kompozycja. Ciężko chory, pracował nad nią do ostatnich godzin życia z przekonaniem, że pisze requiem na własną śmierć. Ja na szczęście tworzyłem w mniej dramatycznych okolicznościach, ale i tak pisanie kompozycji o takiej tematyce nie pozostaje bez wpływu na emocje. „Requiem dla świata” jest moim ukłonem w stronę tradycji, dlatego zdecydowałem się zastosować starą, przedsoborową łacinę. Dzięki temu otrzymaliśmy mszę w rycie trydenckim, która jest wyjątkowo bliska memu sercu.

Dzieła muzyczne potrafią nie tylko znakomicie o historii opowiadać, ale również uczestniczą w jej tworzeniu. Władysławowi Szpilmanowi gra jednego z nich („Ballady g-moll” Fryderyka Chopina) uratowała życie. Patriotyczne utwory (w tym najsłynniejsza „Etiuda rewolucyjna”) Fryderyka Chopina umacniały też na duchu Polaków walczących z zaborcą. A gdyby nie wizje roztaczane przez kompozycje Richarda Wagnera, to zapewne inaczej potoczyłyby się losy najsłynniejszego bawarskiego króla Ludwika II. Jakie jeszcze przykłady realnego kształtowania rzeczywistości przez muzykę warto byłoby wymienić?

Na waleczność Polaków nie pozostał obojętny także Richard Wagner, który będąc pod wrażeniem wydarzeń powstania listopadowego, w 1836 r. skomponował uwerturę „Polonia”. W Lipsku, w którym mieszkał, miał okazję wielokrotnie spotykać się z polskimi emigrantami, którzy ze względów politycznych musieli wyjechać z kraju po zakończeniu powstania. Spełnianie fantazji bawarskiego władcy nie było oczywiście całą treścią jego twórczości, a zresztą nie tylko on to robił. Georg Friedrich Händel napisał w 1717 r. „Muzykę na wodzie” tylko po to, aby uczcić przejazd króla Jerzego I po Tamizie podczas przenosin dworu z Chelsea do Whitehall. Drugim znaczącym dziełem Händla jest „Muzyka ogni sztucznych”, którego wykonaniem uświetniano pokazy sztucznych ogni nad Tamizą. Premiera tego utworu 27 kwietnia 1749 r. miała dość dramatyczny przebieg. Zaplanowano ją z okazji zakończenia wojny z Austrią o sukcesję i podpisania pokoju w Akwizgranie. Padający deszcz, a następnie pożar, który wybuchł z powodu nieudanego pokazu sztucznych ogni, nie powstrzymały jednak muzyków, a wspaniałą uwerturę doceniła znaczna większość publiczności. 

Wielki rodak oraz rówieśnik Händla – obaj panowie przyszli na świat w 1685 r. – Jan Sebastian Bach także nie stronił od współpracy z arystokracją. W latach 1718–1721 skomponował „Koncerty brandenburskie”, będące zbiorem sześciu koncertów barokowych, które ofiarował margrabiemu Brandenburgii Christianowi Ludwigowi. A wiek XIX przyniósł światu nowych geniuszy i wielkie osobowości, które zmieniały oblicze muzyki.  Do kanonu symfoniki klasycznej należy Symfonia nr 3 Es-dur „Eroica” Ludwiga van Beethovena powstała w latach 1802–1804. Początkowo kompozycja miała zostać zadedykowana Napoleonowi Bonaparte, ale Beethoven wycofał dedykację, gdy dowiedział się o koronacji tegoż na cesarza Francuzów. Uznał, że Napoleon, sięgając po ten zaszczyt, udowodnił, że niczym nie różni się od innych żądnych władzy tyranów, a zatem nie zasługuje na takie wyróżnienie.

Przywoływany już Fryderyk Chopin odegrał znaczącą rolę również w pańskim dorobku artystycznym. To właśnie pan jako pierwszy dokonał opracowań na fortepian i kwintet smyczkowy wszystkich utworów tego kompozytora na fortepian z towarzyszeniem orkiestry. Pierwsza płyta z tego tryptyku, nagrana wraz z pana bratem Karolem Radziwonowiczem, otrzymała nominację do nagrody Polskiej Akademii Fotograficznej „Fryderyk” 1998 r. w kategorii muzyka kameralna. Jakie walory muzyki lub osoby Chopina sprawiły, iż postanowił pan związać z jego twórczością swoją pracę?

Dzięki rodzicom zostałem praktycznie „wychowany na Chopinie”. Chopin miał niespotykaną wręcz czystość ekspresji, a jego utwory cechuje ponadprzeciętna wrażliwość i emocjonalność. W swojej pracy czerpał bardzo wiele z polskiego folkloru. Tworzył także własne formy, jak np. scherza. Ten rodzaj utworu o charakterze pierwotnie żartobliwym, dzięki Chopinowi na początku XIX stulecia zmienił swoją barwę na poważną, niekiedy nawet tragiczną – to były wielkie epickie poematy. Pisał także niezrównane ballady, walce, sonaty fortepianowe czy też wzorowane na rodzimym folklorze mazurki. Napisał również przepiękną „Sonatę na wiolonczelę i fortepian”. Chopin przyjaźnił się z Franciszkiem Lisztem, któremu zadedykował pierwszy tom swoich etiud. Cenił wybitne dzieła innych geniuszy, ale szczególnie bliski był mu Mozart. Stworzył „Wariacje” na temat opery „Don Juan” Mozarta. Pamiętajmy też, że „Requiem” wiedeńskiego mistrza zostało wykonane na pogrzebie Polaka. A dlaczego ja postanowiłem przerobić na kwintet smyczkowy dzieła, które Chopin stworzył z myślą o orkiestrze? Po prostu chciałem przełożyć brzmienie orkiestry na kwintet smyczkowy z fortepianem, tworząc nową jakość dźwięku i zachowując przy tym idiom chopinowskiej frazy. Ja mogę słuchać Chopina bez końca, nigdy mi się on nie znudzi. Dlatego nie przejmuję się malkontenctwem tych, którzy krytykowali moją pracę, twierdząc, że nie powinienem ingerować w oryginały mistrza. Szanuję ich punkt widzenia, ale ja mam inny i nigdy nie postrzegałem swoich działań jako naruszających integralność twórczości Chopina. Podobne zdanie ma mój brat, który jako pianista ma do czynienia z Chopinem oczywiście częściej niż ja.

Jakich jeszcze muzyków – polskich i zagranicznych – ceni pan w sposób szczególny?

To temat-rzeka, gdyż wybitnych na tym polu artystów jest bardzo wielu. Może zacznę więc od baroku. Ten okres w historii muzyki jest mi wyjątkowo bliski, szczególnie barok wczesny, a więc włoski (doskonałym przedstawicielem jest tutaj Antonio Vivaldi), a także niemiecki (wspominani już Bach oraz Händel). Z kolei symfonie Beethovena to kamienie milowe w historii muzyki na czele z IX Symfonią („Oda do radości” Fryderyka Schillera), zapowiadające już nadejście nowej epoki. Franz Schubert ze swoimi pieśniami, Robert Schumann, który powiedział o Chopinie: „Czapki z głów, panowie. Oto geniusz!”. Późniejszy romantyzm to muzyka Piotra Czajkowskiego i Johannesa Brahmsa. Klasycznym romantykiem był także francuski muzyk i przyjaciel Chopina, Hector Berlioz. XIX wiek to bez wątpienia jedna z najciekawszych epok w historii muzyki, będąca areną burzliwych przemian politycznych i społecznych, które znalazły swoje odzwierciedlenie w twórczości wielkich romantyków. To wtedy właśnie bardzo rozbudowano orkiestrę symfoniczną. Działalność twórców romantycznych nie wygasła automatycznie wraz z nastaniem XX wieku. To pierwsza dekada nowego stulecia przyniosła m.in. rozkwit kariery Richarda Straussa, wybitnego przedstawiciela późnego romantyzmu. W 1905 r. skomponował kultową operę „Salome”. Niestety, nie zawiesił swojej działalności w okresie narodowego socjalizmu. Na polecenie Hitlera stworzył hymn na olimpiadę w 1936 r. Z kolei już po wojnie napisał słynne „Metamorfozy” – pamięci ofiar, które zginęły podczas alianckich nalotów dywanowych na Drezno oraz Poczdam. Strauss wykorzystał motyw czołowy z „Marsza żałobnego” Symfonii „Eroica” Beethovena. Pod koniec życia dokonał rewizji swoich poglądów. Ta zmiana frontu była zarazem obustronna, gdyż naziści zirytowani postawą muzyka umieścili jego utwory na „Wystawie sztuki zdegenerowanej”, na której prezentowali sztukę ich zdaniem nieprawomyślną. Strauss naraził się władzy poprzez stawanie w obronie Stefana Zweiga – żydowskiego autora libretta z „Milczącej kobiety” – oraz ukrywanie faktu żydowskiego pochodzenia swojej synowej. Początek XX wieku to także zmierzch kariery austriackiego kompozytora Gustawa Mahlera. To właśnie on stanowi pierwowzór postaci Gustawa von Aschenbacha w noweli Tomasza Manna „Śmierć w Wenecji”. W tamtych czasach działało także bardzo wielu znakomitych kompozytorów polskich. Jako pierwszego wymieniłbym Ignacego Jana Paderewskiego, autora niezrównanej Symfonii „Polonia”, której powstanie (1910 r.) zbiegło się w czasie z 500. rocznicą polskiego zwycięstwa w bitwie pod Grunwaldem. Wraz z Józefem Piłsudskim oraz Romanem Dmowskim był jednym z mężów opatrznościowych tamtych czasów i wielkim ambasadorem Polski w świecie. Tragiczny los spotkał innego naszego kompozytora – Mieczysław Karłowicz zginął przysypany lawiną w Tatrach zimą 1909 r. W swoim krótkim życiu zdążył jednak pozostawić imponującą spuściznę muzyczną, w skład której wchodzi m.in. Symfonia „Odrodzenie”. Układał również pieśni do słów poety Adama Asnyka. Z górami związał swoje życie także Karol Szymanowski. To właśnie w Zakopanem znalazł swoje miejsce na ziemi. W willi „Atma” napisał m.in. arcydzieło „Harnasie” będące apoteozą góralszczyzny. Zmagając się z ciężką chorobą, musiał przechodzić częste kuracje w szwajcarskich sanatoriach. Mimo to ostatni okres jego życia był niezwykle płodny; pozostawił po sobie wiele znakomitych dzieł fortepianowych i w moim prywatnym rankingu ustawiłbym go tuż za Chopinem. Na szczęście dzisiaj również nie brakuje utalentowanych kompozytorów. Zaliczyłbym do nich z pewnością Witolda Lutosławskiego, Krzysztofa Pendereckiego czy Grażynę Bacewicz. Muzykę Kazimierza Serockiego możemy usłyszeć w filmie „Krzyżacy” Aleksandra Forda (1960 r.). Wojciech Kilar to wielki piewca folkloru podhalańskiego, ale nie stronił także od muzyki filmowej, czego dowodem jest jego udział w tworzeniu ścieżki dźwiękowej do kultowego filmu Francisa Forda Coppoli „Dracula” (1992 r.). Generalnie oceniam polską szkołę kompozytorską jako wybitną. Na pewno mamy się czym pochwalić. Każda wielka sztuka z założenia musi ocierać się o sferę sacrum, o absolut, o doskonałość. Według Arystotelesa filarami prawdziwej sztuki powinny być zawsze: piękno, prawda i dobro. Niestety, istnieje też antysztuka, która pielęgnuje antywartości. Dlatego tak ważne jest, aby postępować zgodnie z zaleceniem Johanna Wolfganga von Goethego, który wierzył, że każdy człowiek powinien codziennie przeczytać choć jeden wiersz lub posłuchać muzyki.

Chociaż historię muzyki tworzą przede wszystkim ludzie, to nie byłoby jej też bez instrumentów. Człowiek wytwarzał proste instrumenty muzyczne już tysiące lat temu. Najstarszy znaleziony instrument to wykonany z kości sępa flet. Został odkryty w jaskini Hohle Fels na terenie Niemiec i liczy aż 35 tysięcy lat. Na przestrzeni wieków pojawiało się wiele innowacji w tym zakresie. Niektóre z instrumentów odchodziły w niepamięć, a inne zyskały nieśmiertelną sławę. Jakie instrumenty należą do pana ulubionych?

Polemizowałbym ze stwierdzeniem, że bez instrumentów historia muzyki nigdy by nie powstała. Przecież jednym z najprostszych, a zarazem najpiękniejszych instrumentów jest śpiew. Nie ma jednak cienia wątpliwości, że obecność instrumentów niesamowicie wzbogaca możliwości tworzenia muzyki oraz doznania słuchaczy. Będąc skrzypkiem, oczywiście nie mogę wskazać jako ulubionego instrumentu innego niż skrzypce. Zachwyca mnie zwłaszcza brzmienie starych włoskich instrumentów, ze skrzypcami Stradivariusa na czele. Uwielbiam także fortepian, muzykę organów (niezrównanym wirtuozem gry na nich był Bach). Uważam zresztą, że wytrawny muzyk jest w stanie wygenerować piękno z każdego instrumentu.

W pańskim dorobku często możemy odnaleźć utwory poświęcone znacznym postaciom lub wydarzeniom z historii Polski, takie jak pieśni do słów Karola Wojtyły albo „Missa Nokturna” skomponowana na 1050 rocznicę chrztu Polski. Kilka miesięcy temu premiery doczekało się także pańskie ostatnie dzieło – „Uwertura Hallerowska” – skomponowana z okazji 150. rocznicy urodzin gen. Józefa Hallera. Rozumiem zatem, że ta sfera jest pańskim wielkim źródłem inspiracji. Czy dostrzega pan jeszcze inne szczególne wydarzenia lub osoby, które chciałby pan upamiętnić swoją muzyką?

Nie potrafię na ten moment udzielić konkretnej odpowiedzi, gdyż takich rzeczy nigdy nie planuję. Natchnienie, inspiracja przychodzi nagle. Nie wątpię jednak, że nadejdzie, gdyż historią rzeczywiście bardzo się interesuję. Nauczanie młodych Polaków o historii ich ojczyzny wydaje mi się szczególnie ważne, zwłaszcza w dzisiejszych pogmatwanych czasach. W tym roku świętujemy 25-lecie istnienia mojej orkiestry Sinfonia Viva, a jestem głęboko przeświadczony, że mnóstwo wspaniałych chwil jeszcze przed nami. Mam przyjemność oraz zaszczyt pracować z niezwykle zgranym, ambitnym i utalentowanym zespołem, który w dodatku tworzą bardzo życzliwi i przyjaźni ludzie. Mam nadzieję, że będziemy mieli jeszcze więcej okazji do występów przed publicznością, które zawsze działają na wykonawców bardzo elektryzująco i mobilizująco. Wielką radością napełnia mnie fakt, że ludzie wracają na nasze koncerty – nieraz udaje mi się dostrzec wśród publiczności znajomą twarz. No i ja po prostu zwyczajnie kocham muzykę. To ona w chwilach zwątpienia i smutku daje mi siłę. Zawsze też pamiętam słowa Konfucjusza: „Wybierz sobie zawód, który kochasz, a nigdy nie będziesz musiał pracować”. Jest to naprawdę cudowne uczucie, którego doświadczenia każdemu z serca gorąco życzę.