Simon Schama

Historia Żydów. Od 1000 r. p.n.e. do 1492 r. n.e.

Wydawnictwo Poznańskie

Opowieść o wędrówce Żydów

Fascynować może już sama osoba autora tej pracy. Profesor Schama jest historykiem angielskim, ale jego miejscem pracy jest Columbia, jedna z najbardziej prestiżowych uczelni amerykańskich. Specjalizuje się w historii Wielkiej Brytanii, Francji i Niderlandów oraz historii sztuki, nieustannie jednak powraca do tematyki, którą, z racji pochodzenia, traktuje jako szczególne zobowiązanie, a więc do dziejów narodu żydowskiego. Złożoność tych dziejów uosabiali jego rodzice wywodzący się z dwóch odmiennych diaspor żydowskich: ojciec, urodzony w Turcji, należał do Sefardyjczyków, matka, z Żydów aszkenazyjskich, pochodziła z Kowna – brytyjski historyk często zresztą podkreśla w swoich pracach, że współtworzona przez wiele kultur tradycja Europy Środkowo-Wschodniej nie jest mu obca. Historię tę popularyzuje Schama również za pośrednictwem telewizji, od lat bowiem jest współpracownikiem i twórcą seriali dokumentalnych produkowanych przez BBC. Znany jest także ze swego zaangażowania w bieżące debaty polityczne.

Ale to przede wszystkim pisarz historyczny, co potwierdza wydana właśnie po polsku „Historia Żydów” – pierwsza część obszerniejszego przedsięwzięcia. Tom ten, obejmujący dzieje Żydów od czasów, gdy  powstawały pierwsze wersy Biblii do wypędzenia Żydów z Hiszpanii i Portugalii w XV stuleciu naszej ery, wyróżnia zarówno mocno wyartykułowane zamierzenie autora, jak i metoda jego realizacji. Schama traktuje bowiem dzieje Żydów jako opowieść nad opowieściami, źródło wszystkich historii, akcentuje ich wymiar symboliczny. Jak pisze: „(…) żydowska historia nie jest zwyczajna. To, przez co przeszli Żydzi i co zdołali opisać, jest jednym z najmocniejszych doświadczeń w ludzkiej historii przeciwności; to opowieść o kulturze wiecznie opierającej się anihilacji, opowieść o odbudowywaniu domów i sadyb, pisaniu prozy i poezji, o wygnaniach i atakach. Właśnie to czyni tę historię jednocześnie wyjątkową i zarazem uniwersalną, dziedzictwem zarówno Żydów, jak i nie-Żydów, opisem nas, ludzi”. Spisanie więc takich dziejów powinno mieć wymiar uniwersalnej syntezy i ku takiemu celowi pisarz konsekwentnie zmierza, imponująco rozbudowując kontekst historyczny i dokonując odważnych, choć czasami kontrowersyjnych zestawień wydarzeń odległych i współczesnych. Dla przykładu: porównania poczynań króla Portugalii wobec  społeczności żydowskiej u schyłku XV w. z mechanizmami działań hitlerowskiej Rzeszy. Ten rozmach ujmuje Schama w formę, która skutecznie broni całość i przed patosem, i przed naukową hermetycznością – w barwną opowieść o konkretnych postaciach, dobrze znanych w swoich epokach lub zrekonstruowanych przez historyka na podstawie pojedynczych, fragmentarycznie zachowanych świadectw, z których wyrasta panoramiczny obraz tragicznej i zarazem przesyconej radością istnienia wędrówki narodu przez millenia.

Godny uwagi jest także materiał, który brytyjski uczony poddaje analizie. Skupia się mianowicie, w zgodzie z jednym z dominujących obecnie nurtów badań historycznokulturowych, na znaku, słowie, zapisie. Mówiąc precyzyjniej, przygląda się dziejom przez pryzmat tego, w jakim celu i w jaki sposób w poszczególnych odcinkach tej historii posługiwano się językiem w mowie i piśmie, rozumianym jako medium tradycji i najwydajniejsze tworzywo kultury. Ta perspektywa, w wysokim stopniu uzasadniona w odniesieniu do dziejów ludu, którego „Księga pozostawała niezniszczalna”, pozwala autorowi na eksplorowanie z równą wnikliwością i prozaicznych, codziennych aspektów życia jego bohaterów, i epizodów politycznych czy militarnych, które decydowały o losach mocarstw.  I również dlatego warto będzie czekać na ciąg dalszy tej opowieści.

Marcin Niemojewski

***

Roger Crowley

Zdobywcy. Jak Portugalczycy zdobyli Ocean Indyjski i stworzyli pierwsze globalne imperium

Rebis

Opowieść o wyprawie chrześcijan

W pisarstwie historycznym istnieje gatunek, który czytelnicy spoza kręgu specjalistów cenią sobie najbardziej. To esej historyczny, forma swobodniejsza niż rozprawa naukowa, oparta na rzetelnie traktowanych świadectwach  źródłowych, pozwalająca jednak na stawianie śmiałych tez i beletryzację treści, rozbudowanie narracji aż po granice fikcji literackiej. Takie pisarstwo uprawiał w Polsce z wielkim powodzeniem Paweł Jasienica. Takie też proponuje czytelnikom dzisiaj kolejny w tym zestawie rekomendacji lekturowych Brytyjczyk, z wykształcenia historyk-mediewista, pisarz i popularyzator, Roger Crowley. Jego opowieść zaczyna się niemal w tym momencie dziejów, w którym kończy się zaprezentowane powyżej dzieło Simona Schamy – w drugiej połowie XV w. Przedstawia jednak zjawiska o zupełnie innym wymiarze i konsekwencjach, mające swe korzenie w przemianach kultury chrześcijańskiej Europy.

Bohaterem zbiorowym książki Crowleya jest Portugalia, małe, niezbyt ludne wówczas i niezbyt bogate królestwo na obrzeżach kontynentu. Kraj, który, porzuciwszy nadzieje na skuteczne konkurowanie z potęgami władającymi basenem Morza Śródziemnego, skierował wzrok i ambicje w stronę nieprzebytego wciąż oceanu i w ciągu kilkudziesięciu lat zbudował podwaliny pierwszego europejskiego imperium kolonialnego. W portugalskiej wyprawie ku odległym wybrzeżom Indii autor doszukuje się początków europejskiej ekspansji, a nawet współczesnego społeczeństwa globalnego, daleki jest jednak od apologetycznych uniesień. Z jednej strony podkreśla znaczenie gigantycznego wysiłku i poświęcenia portugalskich kapitanów, marynarzy i nawigatorów dla przyszłej dominacji europejskiej na szlakach oceanicznych, z drugiej strony nie pozostawia złudzeń co do intencji i charakteru poczynań tych prekursorów. Porównując ich z wcześniej przemierzającymi  wody oceanu Indyjskiego żeglarzami chińskimi, pisze wprost: „Swe zamiary głosili za pomocą czerwonych krzyży wymalowanych na żaglach i armat z brązu. W przeciwieństwie do Chińczyków strzelali pierwsi i nie mieli zamiaru odpływać. Podbój miał status narodowego przedsięwzięcia, w którym Portugalczycy co roku coraz bardziej umacniali swoją pozycję, aż nie dało się ich przegnać”. Ten krótki fragment mieści w sobie wszystko, co Crowleya interesuje w opisywanym procesie najbardziej: agresywność i bezwzględność kolonizatorów, ideę świętej wojny z islamem, która nader często usprawiedliwiała brutalność ich działań, zderzenie cywilizacji, z którego zwycięsko musiała wyjść ta bardziej zaawansowana technologicznie (zwłaszcza w zakresie militarnym), nietolerancyjna i motywowana chęcią zysku, a przede wszystkim ekonomiczny – rzec by można, kapitalistyczny – aspekt portugalskich ekspedycji. Przyjęcie takiej interpretacji nieuchronnie prowadzi do opisania europejskich podróżników jako najeźdźców o jasno określonych i niekoniecznie chwalebnych zamiarach, co może skłonić czytelnika do dyskusji z tezami autora, ale właśnie dzięki temu książka okazuje się pochłaniającą lekturą, wolną od monotonnej neutralności podręczników historycznych. W tym miejscu trzeba dodać, że atrakcyjność tego tytułu wzmacnia  lekkość pióra, z jaką Crowley przedstawia odległe w czasie i niezbyt dobrze przecież znane epizody z dziejów Europy, które miały fundamentalny wpływ na jej kształt współczesny.          

Marcin Niemojewski

***

Gerard Russell

Spadkobiercy zapomnianych królestw

Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego

Wymierające religie

Rzecz dotyczy bliskowschodniej mozaiki religijnych wierzeń i dowodzi, że nie jest to obszar stricte muzułmański. Ale nie mamy też do czynienia ze zwykłą opowieścią czy naukową rozprawą. Gerard Russell, były brytyjski dyplomata pełniący służbę w różnych krajach regionu, zafascynowany Bliskim Wschodem i jego mieszkańcami, napisał pasjonujący reportaż z poszukiwań przedstawicieli religii, którzy pojawili się na tych ziemiach przed wiekami. Skąd przybyli? I jak udało im się zachować odrębność kulturowo-wyznaniową? Jaki los ich czeka? Autor spotyka mandejczyków, jazydów, druzów, zaratusztrian i przedstawicieli wielu innych wymierających religii. Przez lata opanowali oni sztukę przetrwania w świecie ciągłych najazdów obcych i przymusu asymilacji. Dzisiaj jednak, na terenach dotkniętych wojenną zawieruchą i działaniami tzw. Państwa Islamskiego, muszą się zmierzyć z większymi niż do tej pory zagrożeniami. Można odnieść wrażenie, że starszyzna z poszczególnych wyznań nie mniej niż wojny obawia się ekspansji zachodniej cywilizacji, młodzi bowiem uciekają na Zachód w poszukiwaniu wolności i pracy, a religie ich przodków stają przed groźbą całkowitego wymarcia. Russell niezwykle przenikliwie, a zarazem bardzo literackim językiem opisuje historię powstawania tych wspólnot. W czasie spotkań z ich przedstawicielami poznaje burzliwe dzieje poszczególnych rodów, ale przede wszystkim restrykcyjnie przestrzegane prawa obowiązujące w danym wyznaniu (np. koptowie poszczą niemal przez cały rok). Książka Russella, choć odwołuje się do historii, to jednak pozwala nam lepiej zrozumieć obecną sytuację na Bliskim Wschodzie. AN 


***

Joseph F. O’Callaghan

Rekonkwista. Krucjaty w średniowiecznej Hiszpanii

Wydawnictwo Poznańskie

 

Wojny dwóch wyznań

Joseph F. O’Callaghan w swej książce przedstawił dzieje zmagań chrześcijańskich i muzułmańskich państw na zachodzie Europy, które nieraz określane były przez walczące strony mianem krucjat lub „świętej wojny”. Jak czytamy w „Epilogu”, „krucjaty w Hiszpanii w XII i XIII w. rozwijały się z powodzeniem”. Jaka jednak była ich geneza? Otóż od roku 711, gdy armia Arabów i marokańskich Berberów sforsowała Cieśninę Gibraltarską i zniszczyła królestwo Wizygotów, do upadku w 1031 r. umajjadzkiego Kalifatu Kordoby muzułmanie cieszyli się w Hiszpanii niekwestionowaną dominacją. Nigdy jednak nie opanowali trwale znacznych połaci górskiego terenu na północy. Ukryte u podnóży Pirenejów i Gór Kantabryjskich niewielkie chrześcijańskie enklawy, rządzone przez królów lub hrabiów, przez niemal trzysta lat pozostawały w defensywie. Każdego lata muzułmańskie armie wyprawiały się na północ, by pustoszyć ich ziemie, jednak nigdy ich nie podbiły. Minęło wiele lat, zanim chrześcijanie odważyli się ruszyć na południe, zajmując w 1085 r. Toledo. Kluczowe muzułmańskie miasta na południu półwyspu zostały jednak opanowane dopiero w połowie XIII w. Państwa iberyjskie stanęły na drodze do zjednoczenia, by później rozpocząć ekspansję na Afrykę, a potem na odkrytą przez Kolumba Amerykę. Książka O’Callaghana jest rozprawą naukową, z bogatym materiałem źródłowym, cytatami z zachowanych dokumentów z epoki oraz wcześniejszych opracowań tematu. Szczegółowość zawartych w niej informacji może odstraszać zwykłego czytelnika, ale na pewno da mu gruntowną wiedzę o tych odległych czasach. AN

 

***

Max Gallo

Ludwik XIV. Życie wielkiego króla

Rebis

Beletryzowana biografia

Jeśli podobał się Wam emitowany w Canal+ serial „Wersal”, koniecznie sięgnijcie po książkę Maxa Gallo, który de facto napisał poruszającą powieść o życiu jednego z najważniejszych monarchów w dziejach świata. Tak, powieść, bo wszystko rozgrywa się „tu i teraz”, ma swoją dramaturgię i wartką fabułę, a także dialogi – ale nawet jeśli jakaś część jest tu tylko literackim zmyśleniem, odautorskim wyobrażeniem, to bez wątpienia mamy do czynienia z biografią Ludwika XIV, przede wszystkim zaś z opowieścią o ówczesnej Francji. Bo jak mawiał sam Król Słońce, „państwo to ja!”. Ludwik XIV zasiadł na tronie w wieku pięciu lat, panował zaś 72 lata. „Umierając, pozostawił po sobie wielkie, zmodernizowane państwo o silnej, scentralizowanej władzy. Aby poszerzyć granice Francji, nie wahał się toczyć wojen i nie miał litości dla tych, którzy mu się sprzeciwiali. Poddani kochali go jednak bezgranicznie, wiedzieli bowiem, jak ważne dla Króla Słońce jest jego królestwo. Za jego rządów Francja rozkwitła, dwór nadawał ton we wszystkich dziedzinach życia, a język francuski stał się językiem dyplomacji i arystokracji europejskiej. U kresu życia, zmagając się ze straszliwym cierpieniem, stanowczym, choć słabym głosem rzekł: »Ja odchodzę, ale państwo pozostanie na zawsze«. Dla Ludwika XIV to było najważniejsze. Aż do śmierci – 1 września 1715 r. – pełnił swą misję, przekonany, że powierzył mu ją Bóg. Nowa biografia Ludwika XIV pokazuje tego monarchę jako wybitnego polityka, męża opatrznościowego Francji i wielkiego reformatora, ale także jako człowieka – z jego słabostkami i niedoskonałościami”. Bardzo polecam. AN

 

***

Alexandra Richie

Berlin. Metropolia Fausta. Tom I

Wydawnictwo WAB

Miasto pełne sprzeczności

Alexandra Richie, wykładowczyni historii specjalizująca się w dziejach państw Bloku Wschodniego, autorka m.in. bestsellerowej „Warszawy 1944” (wyd. polskie: 2014 r.), prywatnie jest żoną Władysława Teofila Bartoszewskiego, historyka i doktora antropologii, syna Władysława Bartoszewskiego. Nie powinno więc dziwić, że swą pierwszą książkę, która oryginalnie ukazała się w 1999 r., dedykowała właśnie teściowi. To wzorcowo napisana (i tak też przetłumaczona przez Zofię Kunert) monumentalna monografia Berlina, w której poprzez dzieje miasta autorka przedstawiła historię narodu. Napisała o tym, jak bardzo topografia aglomeracji wynika z ludzi ją zamieszkujących oraz o tym, dlaczego właśnie w takie, a nie inne metropolie przyciągają wybitne jednostki. Pokazała Berlin jako „miasto niedokończone, pełne wewnętrznych sprzeczności, miasto feldmarszałków i artystów; naznaczone piętnem militaryzmu, ale będące przecież także istotnym dla europejskiej kultury ośrodkiem literatury, muzyki, filozofii. Alexandra Richie z dużą dozą erudycji, ale i lekkości prowadzi czytelnika przez zawiłe meandry historii Berlina, od jego średniowiecznych, słowiańskich początków, przez zdobycze oświeconych władców okresu nowożytnego – przede wszystkim Fryderyka Wielkiego – z dynastii Hohenzollernów, po epokę Bismarcka”. Tom I kończy się na czasach dekadenckiej stolicy Republiki Weimarskiej. Już nie mogę się doczekać tomu II, w którym autorka ukazała nazistowską, ponurą metropolię lat 30., siedzibę III Rzeszy i Hitlera, miejsce rozdarte na pół żelazną kurtyną, murem berlińskim, które zjednoczyło się dopiero u progu XXI w. i nadal próbuje przezwyciężyć zimnowojenne podziały. AN



***

Jonathan Mayo, Emma Craigie

Ostatni dzień Hitlera

Prószyński i S-ka

 

Śmierć Führera

Był koniec kwietnia 1945 r. Nic już nie mogło powstrzymać klęski III Rzeszy. Po blisko sześciu latach od rozpoczęcia przez Hitlera II wojny światowej, latach zwycięstw i ludobójczej ekspansji, nieuchronnie zbliżał się kres panowania Führera. Wieczorem 28 kwietnia 1945 r. Adolf Hitler zaczął porządkować sprawy osobiste: polecił Josephowi Goebbelsowi znaleźć urzędnika z uprawnieniami do udzielenia ślubu cywilnego – jemu i Ewie Braun. Poprosił również swoją sekretarkę Traudl Junge, żeby pomogła mu spisać testament. Przygotowywał się do śmierci. Książka Jonathana Mayo, dziennikarza BBC, oraz Emmy Craigie, brytyjskiej pisarki, opowiada o poniedziałku 30 kwietnia – dniu, w którym Hitler popełnił samobójstwo, a także o wydarzeniach dnia poprzedniego. Zostały odtworzone niemal godzina po godzinie. Autorzy korzystali ze wspomnień naocznych świadków, skrupulatnie analizowali relacje i konfrontowali rozbieżności, by jak najdokładniej ukazać ostatnie kilkadziesiąt godzin życia Führera. W ten sposób powstał drobiazgowy obraz tragicznego końca przywódcy III Rzeszy. Ale książka ta byłaby niepełna, gdyby nie jej obszerna „wartość dodana”: autorzy nie skupili się wyłącznie na berlińskim bunkrze Hitlera – dali ogląd całości. Dowiadujemy się więc, co się działo wówczas w sztabach armii alianckich, w gabinetach zarówno Churchilla, jak i Stalina. Ale także o bestialstwie czerwonoarmistów, którzy, zdobywając Berlin, nie oszczędzali jej mieszkańców, a kobiety – w każdym wieku – gwałcili, bez litości. Książka autorskiego duetu, skonstruowana niczym wojskowy raport, w niezwykle sugestywny sposób oddaje dramat tamtych dni. AN 



***

Piotr Bojarski

1956. Przebudzeni

Wydawnictwo Agora

Rok przełomu

Piotr Bojarski mieszka w Poznaniu. Jest dziennikarzem „Gazety Wyborczej”, ale też historykiem z wykształcenia, autorem zarówno reportaży historycznych, jak i powieści (m.in. cykl kryminałów z poznańskim komisarzem jako głównym bohaterem). Ostatnio na rynku wydawniczym ukazała się bodaj najważniejsza z jego książek: „1956. Przebudzeni”. Wykonał tytaniczną pracę dziennikarską – przewertował archiwalne numery prasy z tamtych dni, dotarł do żyjących jeszcze ludzi, którzy w taki czy inny sposób odcisnęli swój ślad w roku 1956. To postaci z różnych stron dzisiejszego politycznego sporu, jak choćby Jerzy Urban i Jan Olszewski. Ale w tej książce przeczytamy również „o kulisach powstawania legendarnego »Kanału« Andrzeja Wajdy, o tragicznym Poznańskim Czerwcu widzianym oczami lekarzy i pielęgniarek ratujących rannych, o przebudzonych ze stalinowskiej nocy i bijących się w piersi pisarzach, miłości w czasie rewolucji na Węgrzech i wypuszczonych na fali odwilży więźniach politycznych, akowcach, próbujących na nowo ułożyć sobie życie, oraz ubekach, którym zawalił się świat. To również nocna wędrówka szlakiem modnych warszawskich knajp i historia o euforii dziennikarzy, którzy zaczęli »po prostu« pisać prawdę. To był rok smutny jak losy ofiar stalinizmu i kolorowy niczym jazz i skarpetki bikiniarzy”. Książka została podzielona na miesiące, a poszczególne rozdziały wzbogacono cytatami z prasy z tamtych dni oraz masą zdjęć archiwalnych. Najwartościowsze są jednak współczesne wypowiedzi – komentarze, wspomnienia – ludzi ze świata kultury i polityki, którzy w 1956 r. dopiero zaczynali swoje kariery. AN



***

Małgorzata Niezabitowska

W twoim kraju wojna!

Ośrodek Karta

Wojna polsko-jaruzelska

Miałam wtedy zaledwie 11 lat, ale doskonale pamiętam ten dzień. I wcale nie chodziło o brak „Teleranka” w telewizorze. Mój najstarszy brat dostał powołanie do wojska i przysięgę składał gdzieś na północy Polski, 300 km od domu. Był 13 grudnia 1981 r. Doskonale pamiętam płacz matek i narastający strach w oczach ojców. I opór tych młodych chłopców, którzy nie chcieli przysięgać „na wierność Związkowi Radzieckiemu”. A przecież generał Jaruzelski o północy wprowadził stan wojenny – nie działały telefony, zamknięto granice, aresztowano opozycjonistów, na ulicach miast pojawiły się czołgi i wojskowe patrole. Podobnie jak inni najbardziej bałam się, że „wejdą Ruscy”. Nawet teraz na wspomnienie o tym popadam w wewnętrzy dygot. Dlatego tak ważna okazała się dla mnie książka Małgorzaty Niezabitowskiej: to wyjątkowa kronika tamtych dni. Zanim Niezabitowska w 1989 r. została rzeczniczką rządu Tadeusza Mazowieckiego, była reporterką, scenarzystką i opozycjonistką. Po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 r. wraz z mężem, wybitnym fotografem Tomaszem Tomaszewskim, z narażeniem życia dokumentowała ówczesną polską rzeczywistość. Przemycone zdjęcia i specjalnie redagowany konspiracyjny dziennik Niezabitowskiej błyskawicznie wydrukowano m.in. we francuskiej i włoskiej prasie. To dzięki temu materiałowi świat zachodni dowiedział się prawdy o realiach polsko-jaruzelskiej wojny. Bogato ilustrowana książka, która ukazała się w październiku tego roku w Ośrodku Karta, zawiera fragmenty dziennika pisanego przez Niezabitowską na bieżąco w czasach PRL oraz jej wspomnienia powstałe już po 1989 r.  Agnieszka Niemojewska



***

Monika Bryl

Rynek sztuki w Polsce

PWN

 

Inwestycja w sztukę

Poradnik dla kolekcjonerów i inwestorów – dla początkujących i zaawansowanych miłośników dzieł sztuki. Wyjątkowo dobre i rzetelne opracowanie, jak zacząć poruszać się w świecie aukcji – od pierwszego kroku. Celem książki jest przekazanie czytelnikom wiedzy praktycznej, jaka jest podstawowym narzędziem kolekcjonera i inwestora. Okazuje się, że by rozpocząć tę przygodę na rynku sztuki, nie potrzebujemy setek tysięcy. Handel zaczyna się od kilkuset złotych. Z książki dowiadujemy się, od czego zależy cena i wartość poszczególnych dzieł sztuki; kiedy i gdzie kupować, a kiedy i jak sprzedawać, aby uzyskać dochód; na czym polegają tzw. okazje. Znajdujemy tu porady, jak nie paść ofiarą fałszerza  czy oszusta. Mamy tu też analizę rynku poszczególnych dziedzin sztuki i cenne informacje, przydatne w każdej z nich: niezbędne informacje o malarstwie, grafice, rzeźbie, rzemiośle artystycznym, o dziełach wykonanych w srebrze, o porcelanie, szkle, broni i meblach. Dowiadujemy się, według jakiego klucza należy szukać okazji, a kiedy zachować cierpliwość, jak poruszać się po aukcjach i targach sztuki. Autorka jest historyczką i socjolożką, od ponad 10 lat pracuje jako antykwariusz w domach aukcyjnych. Jest autorką wielu artykułów poświęconych wycenie i inwestowaniu w dzieła sztuki oraz monografii warszawskiej wytwórni brązów Braci Łopieńskich. W 2013r. otrzymała nagrodę Towarzystwa Przyjaciół Warszawy – Odznakę Honorową im. Pamięci Prezydenta Stefana Starzyńskiego. Jej doświadczenie zawodowe jest najlepszą rekomendacją tego poradnika. Malwina Użarowska

 

***

 

Dariusz Baliszewski

Wojna, tajemnica, miłość

Oficyna Wydawnicza Rytm

 

Historia opowiadana z pasją

Dariusza Baliszewskiego nie trzeba nikomu przedstawiać. To nie jest autor, który debiutuje na rynku wydawniczym jedną z wielu modnych teraz książek o historii, ale dziennikarz i historyk z doświadczeniem publicystycznym nieporównywalnym do kogokolwiek na obecnym rynku prasowym.  W latach 80. i 90. XX w. prowadził popularne programy telewizyjne „Świadkowie” i „Rewizja nadzwyczajna”, w których mistrzowsko połączył umiejętności reporterskie z wielką wiedzą historyczną. Dzięki charakterystycznemu dla siebie uporowi zgromadził informacje i materiały audiowizualne, których mogą mu pozazdrościć najlepsze archiwa w kraju. Tylko publicysta z tak ogromnym bagażem doświadczeń może sobie pozwolić na napisanie książki tak refleksyjnej jak „Wojna, tajemnica, miłość”, będącej zbiorem niezwykle emocjonalnie wyrażonych poglądów na historię Polski w XX w. To poruszenie czuje się niemal w każdym zdaniu tej książki. Pasja jest sygnaturą osobowości Dariusza Baliszewskiego. Dla niego historia nie jest jedynie zbiorem mniej lub bardziej interesujących faktów i informacji, ale esencją życia jednostek i całych narodów. Tylko człowiek, który z taką pasją poszukiwał setek świadków historii, odbył dziesiątki rozmów z ludźmi, którzy kształtowali koleje losu, może sobie pozwolić na tak wyrazisty osąd. Z opiniami historycznymi Dariusza Baliszewskiego można się zgadzać lub mieć całkowicie odmienne zdanie, ale w żadnym razie nie można mu odmówić niezwykle barwnej narracji, niepospolitej umiejętności oceny charakterów, przenikliwości w krytyce ludzkich słabości i zdolności posługiwania się niezwykle piękną polszczyzną.

Czytając tę książkę, miałem jej autora cały czas przed oczami. Mogę zapewnić, że jest on obdarzony wyjątkowym talentem zamieniania zwykłej rozmowy w fascynującą opowieść naszpikowaną anegdotami i wspomnieniami niezwykłych ludzi, których w życiu spotkał naprawdę wielu. Dariusz Baliszewski nie należy do osób, które wahają się w artykułowaniu swoich osądów. Swojego stanowiska broni z niezwykłym temperamentem, choć zawsze posługując się bardzo racjonalną argumentacją.

„Wojna, tajemnica, miłość” to koherentne opowiadanie o naszej niedawnej przeszłości podzielone na pięć części noszących znamienne tytuły: „Prawda; Polityka; Wojna; Tajemnica i Miłość”. Nawet w ich doborze ujawnia się niezwykle emocjonalny, wręcz imtymny stosunek autora do naszej historii. Czyż życie każdej polskiej rodziny nie składa się właśnie z prawdy o jej losach, w których polityka, wojna, tajemnica i miłość przeplatają się w tańcu na balu dziejów ludzkości? I chociaż Mark Twain doradzał, żeby ,,nigdy nie mówić prawdy ludziom, którzy na nią nie zasługują”, to jednak my, Polacy, potrzebujemy jej teraz bardziej niż kiedykolwiek wcześniej.

Paweł Łepkowski