Ten niezwykły generał, wymieniany wśród najwybitniejszych dowódców Wojska Polskiego w XX wieku, urodził się 31 marca 1892 roku w miasteczku Szczerzec koło Lwowa, w ówczesnej monarchii austro-węgierskiej. Był najstarszym z czterech synów sędziego Witolda Maczka i Anny z Czernych. 
Początkowo nic nie wskazywało na to, że zrobi wielką karierę wojskową. Stanisław Maczek, zdeklarowany humanista, miłośnik prozy Sienkiewicza i Żeromskiego oraz poezji Kasprowicza, w 1910 roku rozpoczął we Lwowie studia polonistyczne i filozoficzne na tamtejszym uniwersytecie. Wstąpił też do polskiego Związku Strzeleckiego – i to miało przesądzić o jego przyszłości.
Kolekcja odznaczeń za odwagę
Po wybuchu I wojny światowej dostał powołanie do armii austro-węgierskiej. To w jej szeregach nabywał cenne doświadczenie bojowe i otrzymał patent oficera rezerwy. Przeszedł również specjalistyczne kursy: z narciarstwa, wspinaczki wysokogórskiej oraz taktyczno-szturmowego wykorzystania broni maszynowej. Był kilkukrotnie odznaczany za zasługi na polu walki. 
Kres istnienia monarchii austro-węgierskiej umożliwił Stanisławowi Maczkowi powrót do odradzającej się ojczyzny. 14 listopada 1918 roku znalazł się w Krośnie, gdzie zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego. Przez kolejne miesiące uczestniczył w walkach z Ukraińcami i bolszewikami, stając się niekwestionowanym specjalistą od akcji wypadowych. 
Szybko awansował – najpierw do stopnia kapitana, potem majora. W uznaniu bojowych osiągnięć 23 października 1920 roku otrzymał najwyższe polskie odznaczenie bojowe – Order Virtuti Militari V klasy, a kilka miesięcy później również Krzyż Walecznych. 
W tym czasie Stanisław Maczek wykształcił swój charakterystyczny styl dowodzenia, który przyniósł mu tak wiele sukcesów na polach bitew podczas drugiego światowego konfliktu. Zwycięstwo w boju starał się osiągnąć przede wszystkim poprzez manewr, zaskoczenie, oskrzydlenie przeciwnika, działania niekonwencjonalne oraz maksymalne wykorzystanie ukształtowania terenu. I – kiedy tylko było to potrzebne – osobiście dawał przykład podwładnym. 
Punkt zwrotny w karierze
W okresie międzywojennym Maczek dalej doskonalił żołnierskie rzemiosło. Piął się szczebel po szczeblu na coraz to nowe stanowiska, niezmiennie zbierając doskonałe noty od przełożonych. W 1924 roku ukończył z piątą lokatą roczny kurs w Wyższej Szkole Wojennej. Jednak prawdziwy przełom w jego karierze nastąpił dopiero czternaście lat później, gdy niespodziewanie został mianowany dowódcą 10. Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej. 
Była to eksperymentalna w Wojsku Polskim pierwsza wielka jednostka zmotoryzowana. Powierzenie jej właśnie Maczkowi (wówczas pułkownikowi) stanowiło dowód ogromnego zaufania do jego kwalifikacji. Zapewne nie bez znaczenia były tutaj jego doświadczenia frontowe i wnioski, jakie płynęły z manewrów – podczas ćwiczeń uwielbiał bowiem organizować ad hoc różne oddziały piechoty transportowane na samochodach ciężarowych. Warto w tym miejscu dodać, że pierwotnie pieczę nad brygadą miał objąć pułkownik Stefan Rowecki (późniejszy „Grot”), ale odmówił. 
Brygada składała się z dwóch zmotoryzowanych pułków kawalerii – 24. Pułku Ułanów i 10. Pułku Strzelców Konnych – oraz pomniejszych jednostek. Dodatkowo przydzielono jej batalion czołgów, dywizjon artylerii motorowej, batalion saperów, baterię dział przeciwlotniczych i pluton lotnictwa. Wraz z objęciem dowództwa przez Stanisława Maczka dla żołnierzy rozpoczął się okres intensywnych ćwiczeń. Dzięki temu w krótkim czasie formacja stała się wizytówką Wojska Polskiego, zarówno pod względem wyposażenia, jak i dyscypliny oraz wyszkolenia.
We wrześniu 1939 roku 10. Brygada Kawalerii wchodziła w skład Armii „Kraków”. Od pierwszego dnia wojny uczestniczyła w walkach, prowadząc działania obronne przeciwko jednostkom niemieckiego XXII Korpusu Pancernego, atakującego ze Słowacji w kierunku Krakowa i Tarnowa. Umiejętny opór, jaki żołnierze Maczka stawili wielokrotnie silniejszemu wrogowi, był prawdziwym majstersztykiem strategicznym w wykonaniu ich dowódcy. 
Pułkownik postanowił bowiem maksymalnie wykorzystać możliwości, które dawał mu górzysty, pocięty wąwozami teren. Jego oddziały trzymały odcinek pomiędzy Chabówką i Jordanowem. 2 września uderzył na nie pułk czołgów z niemieckiej 2. Dywizji Pancernej. Hitlerowcom udało się dostać na grzbiet Góry Ludwiki w rejonie miejscowości Wysoka. Kontrnatarcie szwadronów 24. Pułku Ułanów wspartych plutonem czołgów powstrzymało jednak nieprzyjaciela. Co więcej, wieść o tym wydarzeniu wywołała w szeregach niemieckich panikę i planowany jeszcze tego samego dnia kolejny atak został odsunięty w czasie.
Bohaterska obrona ojczyzny
3 września polska brygada z powodzeniem odpierała ponawiane kilkakrotnie natarcia dywizji pancernej, wspieranej przez Luftwaffe. Pułkownik Maczek w tych krytycznych godzinach wykazywał się dużą elastycznością w dowodzeniu. Kiedy na lewe skrzydło związanego walką 10. Pułku Strzelców Konnych wyszła niemiecka piechota, rozkazał niezwłocznie kontratakować załogom maszyn Vickers E ze 121. Kompanii Czołgów Lekkich porucznika Stanisława Rączkowskiego, co doprowadziło do zażegnania kryzysu.
Dużą przytomnością umysłu i umiejętnością szybkiego podejmowania decyzji Maczek wykazał się też w momencie, gdy hitlerowska 4. Dywizja Lekka próbowała obejść wschodnie skrzydło brygady. Pułkownik polecił wówczas przemieścić się 24. Pułkowi Ułanów, wspartemu dwoma kompaniami czołgów, o około 50 kilometrów w kierunku Mszany Dolnej – i tam zablokować Niemcom drogę. Jeden ze szwadronów uprzedził wrogie oddziały i zajął grzbiet górski będący obiektem ataku. Polskie czołgi uderzyły na wozy bojowe przeciwnika i związały je w walce, wydatnie wspomagając ułanów. Najeźdźcy utknęli tu na cały dzień, a na dodatek stracili trzy czołgi (kosztem dwóch Vickersów i kilku tankietek). Dopiero wieczorem ruszyli w kierunku Tymbarku. 
Na odcinku bronionym przez brygadę Maczka, mimo swojej niezaprzeczalnej przewagi, Niemcy posuwali się z mozołem, w tempie ledwie od pięciu do siedmiu kilometrów dziennie. Umożliwiło to jednostkom Armii „Kraków” wycofanie się ze Śląska. Bohaterski pułkownik z rozmysłem unikał biernej obrony. Wykorzystywał za to strategię, którą mistrzowsko opanował jeszcze w czasach walk przeciwko Ukraińcom i bolszewikom. Tak wspominał po latach: „Stosowaliśmy wszystkie formy aktywnego działania: wypady i przeciwuderzenia, dwoiliśmy się i troili, »sprzedawaliśmy« po kilka razy tą samą kompanię czołgów i skromne dwie baterie artylerii, udając wielka jednostkę pancerną i myląc przeciwnika co do naszych sił i zamiarów”. 
Pomimo tych starań 5 września polska obrona została przełamana. Brygada, choć częściowo znajdowała się w okrążeniu, zdołała jednak umknąć nieprzyjacielowi. W kolejnych dniach, cały czas walcząc z Niemcami pomimo braków w zaopatrzeniu, przemieściła się w okolice Lwowa. W rejonie Zboisk wzięła udział w zaciętych bojach z 1. Dywizją Górską Wehrmachtu. 
Po agresji Sowietów pułkownik dostał rozkaz przekroczenia ze swoimi oddziałami granicy węgierskiej, co nastąpiło 19 września 1939 roku. Jego brygada jako jedyna wielka jednostka Wojska Polskiego w całości przetrwała mordercze walki wojny obronnej. A to chyba najlepszy dowód niezwykłego kunsztu dowódczego Maczka.
Na „wyspie ostatniej nadziei”
Na Węgrzech internowany Maczek nie zagrzał zbyt długo miejsca. Już 22 października zameldował się w Paryżu u Naczelnego Wodza – Władysława Sikorskiego. W uznaniu zasług został awansowany na generała brygady i otrzymał funkcję komendanta obozu Coëtquidan, gdzie formowano Wojsko Polskie we Francji. W krótkim czasie rozpoczął też starania o reaktywowanie swojej formacji, tym razem w postaci lekkiej dywizji zmechanizowanej. 
Plan ten był tym bardziej realny, że większość jego byłych podkomendnych również przebywała już nad Sekwaną. Jednak dopiero w maju 1940 roku – a więc po inwazji Niemców – Francuzi zgodzili się na utworzenie polskiej jednostki pancernej. Zmusiła ich do tego trudna sytuacja na froncie. 
Ostatecznie sformowano z wydzielonych pododdziałów nieistniejącej jeszcze dywizji pancernej zgrupowanie bojowe, któremu nadano szumną nazwę 10. Brygady Kawalerii Pancernej. Jej dowództwo powierzono oczywiście generałowi Maczkowi. Jednostka została skierowana na front do Szampanii, lecz jej aktywność sprowadzała się tam w zasadzie do osłony Francuzów wycofujących się pod naporem Niemców.
Jedynym jaśniejszym punktem podczas walk polskich pancerniaków na francuskiej ziemi było zdobycie przez nich miasteczka Montbard 16 czerwca 1940 roku. Ostatecznie jednak brygada znalazła się w okrążeniu i generał został zmuszony do jej rozformowania. Rozkazał wówczas swoim żołnierzom, by przedarli się do niezajętej przez hitlerowców części kraju, a stamtąd przedostali do Wielkiej Brytanii, „wyspy ostatniej nadziei” (sam również tam dotarł).
W Szkocji generał objął początkowo dowództwo nad 2. Brygadą Strzelców, w której szeregach służyło wielu jego byłych podkomendnych. Także na angielskiej ziemi niestrudzenie czynił zabiegi o to, by stworzono polską dywizję pancerną. Efektem tych starań było przemianowanie jego jednostki na 10. Brygadę Kawalerii Pancernej. 
Na prawdziwy przełom musiał jednak jeszcze poczekać. Epokowym dniem w historii polskich wojsk pancernych okazał się 25 lutego 1942 roku. Wtedy to Naczelny Wódz Władysław Sikorski wydał rozkaz o powołaniu polskiej 1. Dywizji Pancernej z generałem Maczkiem na czele.
Narodziny legendy
W momencie lądowania we Francji w początkach sierpnia 1944 roku 1. Dywizja Pancerna składała się ze sztabu, 10. Brygady Kawalerii Pancernej, 3. Brygady Strzelców Zmotoryzowanych, 10. Pułku Strzelców Konnych (jednostki rozpoznawczej), czterech pułków artylerii, batalionu łączności, batalionu saperów oraz jednostek towarzyszących. Ogółem było to przeszło 16 tysięcy żołnierzy, 381 czołgów, 473 działa i około 4 tysięcy pojazdów mechanicznych. 
Operacyjnie dywizja wchodziła w skład II Korpusu 1. Armii Kanadyjskiej, podporządkowanej 21. Grupie Armii, dowodzonej przez generała Bernarda L. Montgomery’ego. Kanadyjczykom (a co za tym idzie i jednostce polskiej) w ramach akcji „Totalize” przydzielono zadanie wyprowadzenia uderzenia z rejonu Caen na Falaise. Alianci mieli nadzieję, że atak ten doprowadzi do przełamania impasu, jako że od momentu inwazji w Normandii poczynili bardzo niewielkie postępy na tym obszarze. 
Ofensywę zaplanowano na noc z 7 na 8 sierpnia 1944 roku. Polska 1. Dywizja i kanadyjska 4. Dywizja Pancerna miały nacierać frontalnie wąskim korytarzem od Caen, po obu stronach szosy łączącej to miasto z Falaise. Maczek miał jednak wobec tej koncepcji sporo zastrzeżeń. 
Przede wszystkim odbierała mu ona inicjatywę jako dowódcy, tym samym mocno ograniczając polskim oddziałom możliwość manewru w razie zaostrzenia sytuacji. Z tego względu aliancki plan narażał naszą dywizję na duże straty. Sam generał został właściwie sprowadzony do roli „posłańca” przekazującego rozkazy. Maczek, który wolał mieć pewną swobodę, buntował się przeciwko takiemu stylowi prowadzenia wojny. Jak sam podkreślał: „Nigdy nie lubiłem przesuwania mnie od punktu do punktu, krępowania szczegółami wykonania, dyktowania mi nie zawsze najfortunniejszego rozwiązania. Jasno postawione zadanie, choćby trudne, byle wyraźnie określało, czego się ode mnie chce!”. 
W przeddzień operacji polski generał przezornie prosił dowódcę II Korpusu Guya Simondsa o rozszerzenie wyznaczonego 1. Dywizji Pancernej pasa natarcia. Znacznie utrudniłoby to nieprzyjacielowi koncentrację ognia podczas ataku. Kanadyjczyk kategorycznie jednak odmówił, a już 8 sierpnia obawy Maczka w pełni się potwierdziły. 
Krwawe boje pod Falaise
Kiedy o godzinie 13.35 czołgi naszej dywizji ruszyły do boju, natrafiły na ścianę ognia niemieckiej artylerii. Jeden tylko 2. Pułk Pancerny stracił trzydzieści dwa z trzydziestu sześciu wysłanych do ataku „Shermanów”. Pozostałe jednostki utraciły łącznie pięć czołgów. Natarcie Polaków i Kanadyjczyków zostało na pewien czas powstrzymane. 
W ciągu następnych czterech dni poszczególne oddziały 1. Dywizji Pancernej toczyły zacięte walki z hitlerowcami, ale nie zdołały przełamać dobrze zorganizowanej obrony wroga. Generał Maczek nieustannie czuwał nad przebiegiem tych starć. Na bieżąco analizował raporty spływające z pola walki. Kiedy uznawał za stosowne, wspierał własne pododdziały siłami odwodowymi lub ogniem artylerii, a także zatwierdzał bądź korygował decyzje swoich podwładnych. 
12 sierpnia polscy pancerniacy zostali skierowani do odwodu w celu uzupełnienia strat oraz amunicji, paliwa i żywności. W tym czasie, dzięki sukcesom amerykańskiego 15. Korpusu, pojawiła się możliwość otoczenia niemieckich oddziałów w rejonie Falaise. Jedyną drogę ucieczki dla wojsk nieprzyjaciela stanowiła luka pomiędzy tym miastem a Argentan. Wobec takiego obrotu spraw 1. Dywizja Pancerna otrzymała zadanie domknięcia okrążenia; musiała uderzyć na miasteczko Trun i położone dalej Chambois, gdzie miała połączyć się z Amerykanami.
W rozmowie z generałem Simondsem Maczek zaproponował własny plan działania. Sugerował, by – oprócz frontalnego natarcia na wspomniane miejscowości – opanować również leżące na wschód od nich wzgórza. Po latach pułkownik Franciszek Skibiński tak skomentował inicjatywę swojego ówczesnego dowódcy: „Maczek powziął własną koncepcję manewru. Był on obdarzony szczególnym talentem. Jednym rzutem oka umiał dojrzeć i ocenić decydujący dla danego działania punkt terenu. Takim punktem, przesądzającym o odcięciu linii odwrotu niemieckiego, był – poza Chambois – kompleks wzgórz Mont Ormel (…). Składał się z dwóch wzgórz 262, północnego i południowego. Warstwice wzgórz układały się na mapie na kształt maczugi. Maczek nazwał je zaraz »Maczugą«”. 
Oba newralgiczne dla powodzenia operacji punkty zostały zajęte przez Polaków przed wieczorem 19 sierpnia. Tym samym w kotle pod Falaise znalazło się około siedemdziesięciu tysięcy żołnierzy wroga. Dalsze walki naszej dywizji miały już charakter obrony okrężnej. Od 20 sierpnia przez dwa kolejne dni pancerniacy Maczka działali w izolacji. Byli silnie naciskani zarówno od wewnątrz (przez oddziały niemieckie usiłujące za wszelką cenę wydostać się z okrążenia), jak i od zewnątrz (przez idące im z odsieczą jednostki SS). 
Mimo dużych strat podkomendni generała wytrwali na stanowiskach do czasu nadejścia Kanadyjczyków i Amerykanów. I choć bitwa pod Falaise nie doprowadziła do całkowitej zagłady niemieckiej armii, Niemcy ponieśli wówczas ogromne straty. Sama tylko polska dywizja wzięła ponad 5 tysięcy jeńców i zniszczyła duże ilości sprzętu – w tym 55 czołgów, 44 działa polowe oraz 38 samochodów pancernych. Jak się później okazało, była to największa bitwa pancerniaków Maczka na froncie zachodnim. 
Wielki sukces przy jak najmniejszych stratach
Już po bitwie generał przeprowadził specjalną odprawę, podczas której podsumował zmagania poszczególnych jednostek w minionych dwóch tygodniach i przeprowadził ich wnikliwą analizę. Apelował, aby w przyszłości wykorzystać te cenne doświadczenia. Naczelna zasada dalszych działań na froncie miała być następująca: maksymalny sukces przy jak najmniejszych stratach. 
Do końca 1944 roku 1. Dywizja Pancerna na froncie zachodnim wyzwalała miasta i miasteczka francuskie, belgijskie oraz holenderskie. Warto wymienić te najważniejsze: Abbeville, Ypres, Gandawę, Axel, Hulst, Merksplas, Baarle-Nassau, Alphen, Bredę czy Moerdijk. Polacy wszędzie byli entuzjastycznie witani przez mieszkańców kwiatami i biało-czerwonymi flagami. 
W międzyczasie formację Maczka wizytowali liczni polscy i alianccy oficjele. Generał – zupełnie jak w latach młodości – został wysoko oceniony przez przełożonych, którzy podkreślali zwłaszcza jego umiejętną taktykę i świetne zgranie poszczególnych rodzajów broni w jeden organizm bojowy. Wyrazem tego było odznaczenie go Krzyżem Kawalerskim Orderu Wojennego Virtuti Militari. Szczególny wymiar miało też udekorowanie Stanisława Maczka Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej przez szefa Sztabu Głównego armii francuskiej generała Alphonse’a Juina. Po uroczystości zorganizowanej pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu polski generał został ugoszczony przez samego Charles’a de Gaulle’a. 
8 kwietnia 1945 roku miał miejsce kolejny historyczny moment dla dowódcy polskiej dywizji pancernej i jego podkomendnych – po raz pierwszy wkroczyli oni na niemieckie terytorium. Stało się to w okolicach miasta Goch we Fryzji. Bagnisty teren poprzecinany rzekami i kanałami stanowił dla pancerniaków nie lada wyzwanie. Tym bardziej, że hitlerowcy wcale nie zamierzali jeszcze kapitulować i co rusz przypuszczali kontrataki. 
Czwartego dnia doszło do zdarzenia, które – jak wspominał Maczek – „głęboko przeżyła cała dywizja”. Patrol dowodzony przez podpułkownika Stanisława Koszutskiego oswobodził obóz jeniecki Oberlangen, gdzie przetrzymywane były uczestniczki Powstania Warszawskiego.
Ostatnim akordem działań pancerniaków na terenie III Rzeszy miał być atak na Wilhelmshaven – miasto i port wojenny. Do bezpośredniego szturmu już jednak nie doszło. 5 maja 1945 roku nastąpiło zawieszenie broni. Generał Stanisław Maczek uczestniczył w akcie podpisania kapitulacji przez wojska niemieckie w pasie działania II Korpusu Kanadyjskiego. Była to dla niego chwila szczególna. Po trzech kampaniach: polskiej, francuskiej i na froncie zachodnim, kończył wojnę, przyjmując kapitulację głównej bazy Kriegsmarine. 
20 maja 1945 roku legendarny generał pożegnał się z dywizją. Został mianowany dowódcą I Korpusu Polskiego, a 1 czerwca otrzymał z rąk prezydenta RP Władysława Raczkiewicza awans na generała dywizji. Do podporządkowanej Sowietom Polski nie zdecydował się wrócić, za co peerelowskie władze odebrały mu obywatelstwo. Zamieszkał w Edynburgu w Szkocji, gdzie doczekał upadku komunizmu. Ojczyzny już jednak nie odwiedził. Zmarł 11 grudnia 1994 roku. Został pochowany z wojskowymi honorami wśród swoich dawnych towarzyszy broni, na cmentarzu żołnierzy polskich w Bredzie. 

Fragment pracy zbiorowej „Polscy bogowie wojny. Najwspanialsi dowódcy w dziejach”, która ukazała się nakładem wydawnictwa Znak.